Trybunał Sprawiedliwości UE | Helsińska Fundacja Praw Człowieka

W omawianym wyroku TSUE wskazał, że kościoły lub inne organizacje, których etyka jest oparta na religii lub przekonaniach, mogą wymagać od pracowników przestrzegania zasad religii lub przekonań jedynie, gdy jest to ściśle związane z charakterem danej działalności zawodowej lub kontekstu, w jakim jest ona wykonywana. Ponadto taki wymóg musi być zgodny z prawem i zasadą proporcjonalności.

Pełna analiza:

• Czy organizacja kościelna może kształtować wymagania wobec pracowników w zależności od ich wyznania?

TSUE stwierdził, że Artykuł 17 ust. 1 lit. b) dyrektywy kwalifikacyjnej należy interpretować w ten sposób, że nie są z nim zgodne przepisy państwa członkowskiego, na mocy których uznaje się, że osoba występująca o udzielenie ochrony uzupełniającej „popełniła poważne przestępstwo” w rozumieniu tej dyrektywy, które może wykluczyć możliwość otrzymania przez nią tej ochrony, wyłącznie na podstawie kary, jaką dane przestępstwo jest zagrożone zgodnie z prawem tego państwa członkowskiego.

Pełna analiza:

• Czy wysokość kary grożącej za popełnienie przestępstwa może być traktowana jako podstawa odmowy udzielenia cudzoziemcowi ochrony uzupełniającej?

TSUE wskazał, że pojęcie niepełnosprawności na gruncie dyrektywy 2000/78/WE powinno być rozumiane w duchu Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. Wobec tego w przypadku pracowników niepełnosprawność powinna być rozumiana jako efekt ograniczeń wynikających w szczególności z długotrwałego osłabienia funkcji fizycznych, umysłowych lub psychicznych, które w oddziaływaniu z różnymi barierami mogą utrudniać danej osobie pełne i skuteczne uczestnictwo w życiu zawodowym.

Pełna analiza:

• Czy prawo UE definiuje pojęcie osoby z niepełnosprawnością?

Wyrok TSUE dotyczy trudnego problemu równoważenia kolidujących ze sobą praw – w tym przypadku wolności wyznania, z którą związane jest prawo kościołów i związków wyznaniowych do autonomii oraz prawa do równego traktowania. TSUE wskazał, że choć autonomia kościołów jest bardzo ważną wartością, nie może ona uzasadniać zwalniania ich spod kontroli sądu.

Pełna analiza:

• Kiedy wyznanie może być dopuszczalnym kryterium przy rekrutacji?

W trzech przywołanych orzeczeniach TSUE doprecyzował zakres dopuszczalnych wyjątków od zasady ne bis in idem. W pewnym uproszczeniu, Trybunał dopuścił podwójne karanie za ten sam czyn, jeśli jest to uzasadnione ochroną interesów fiskalnych Unii i jeśli nie stoi temu na przeszkodzie zasada proporcjonalności (co może wymagać wprowadzenia odpowiednich przepisów krajowych, zapewniających koordynację odrębnych postępowań oraz limitowanie wysokości sankcji).

Pełna analiza:

• Kiedy dopuszczalne jest ponowne ukaranie za ten sam czyn? 

Wyroki w sprawach Taricco I i Taricco II stanowią interesujący przykład dialogu między krajowym sądem konstytucyjnym a TSUE. Pierwsze z orzeczeń rzeczywiście mogło budzić kontrowersje. W zakresie prawa karnego zasady pierwszeństwa i skuteczności prawa unijnego muszą być stosowane ostrożnie, tak aby nie naruszyć fundamentalnych zasad odpowiedzialności karnej, mających na celu ochronę oskarżonego.

Pełna analiza:

• Czy z prawa UE może wynikać obowiązek odmowy stosowania przez sąd karny korzystnych dla oskarżonego zasad przedawnienia?

Sam wyrok TSUE należy ocenić pozytywnie. Regulowanie przez państwo i UE zasad dokonywania uboju rytualnego rzeczywiście jest uzasadnione troską o dobrostan zwierząt oraz ochroną zdrowia konsumentów.

Pełna analiza:

• Czy ograniczenia uboju rytualnego naruszają wolność wyznania?

Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 25 lipca 2018 r. podzielił wyrażony przez rzecznika generalnego wymóg przeprowadzenia dwuetapowej analizy - generalnej i indywidualnej – zagrożeń dla rzetelności procesu sądowego – generalnej i indywidualnej. Wydaje się jednak, że kryteria przeprowadzenia oceny generalnego stanu ryzyka dla rzetelności postępowań sądowych zostały przez Trybunał złagodzone.

Pełna analiza:

• Rzetelność postępowania sądowego a wydanie podejrzanego na podstawie europejskiego nakazu aresztowania

Choć TSUE nie powołał się na przepisy Karty Praw Podstawowych, nie ulega wątpliwości, że omawiany wyrok ma duże znaczenie z punktu widzenia ochrony prawa własności. Wygaszenie prawa użytkowania bez odszkodowania stanowiło bowiem pozbawienie jednostki prawa majątkowego, a tym samym poważną ingerencję w prawo do ochrony własności (rozumianą w międzynarodowych aktach z zakresu ochrony praw człowieka szeroko, jako ogół praw majątkowych). Tym samym, istnieje prawdopodobieństwo, że również Europejski Trybunał Praw Człowieka dopatrzyłby się w regulacjach węgierskich naruszenia art. 1 Protokołu dodatkowego do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Pełna analiza:

• Czy ograniczenia w nabywaniu gruntów rolnych mogą naruszać prawo  unijne?

Opisywany wyrok odpowiedział na dwie bardzo istotne kwestie. W pierwszej kolejności, trzeba zgodzić się z Trybunałem, że odpowiednie przygotowanie do obrony będzie miało tylko miejsce w sytuacji, w której obrońca będzie mógł w odpowiednim czasie zapoznać się z materiałami postępowania zwłaszcza w sytuacji, w której do sądu w trakcie postępowania wpłyną nowe materiały do akt sprawy. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że zapoznanie się z materiałami postępowania w pełni umożliwia obrońcy przygotowanie linii obrony jego klienta, co w pełnym zakresie realizuje prawo do obrony. Kwestię dostępu do akt postępowania opisaliśmy w jednym z naszych raportów, w którym przenalizowaliśmy implementację do polskiego prawa Dyrektywy o dostępie do informacji.

Pełna analiza:

• Jak powinna wyglądać procedura udostępniania stronom materiałów postępowania oraz czy obrońca może reprezentować dwóch oskarżonych, gdy ich interesy są sprzeczne?

Wyrok TSUE jest bez wątpienia bardzo istotny, gdyż przyczynia się do zwiększenia ochrony swobody przemieszczania się oraz życia rodzinnego osób homoseksualnych. Warto jednak podkreślić, że nie wynika z niego, co TSUE kilkukrotnie podkreślił w samym orzeczeniu, konieczność wprowadzenia przez państwa członkowskie UE możliwości zawierania małżeństw przez pary osób tej samej płci.

Pełna analiza:

• Czy partnerzy w małżeństwach osób tej samej płci korzystają ze  swobody przemieszczania się?

W czerwcu 2016 r. D. Piotrowski został zatrzymany w Belgii. Sąd postanowił przekazać go do Polski w celu wykonania wyroku z 2012 r. Wskazał jednak, że przekazanie nie obejmuje wyroku z 2011 r., gdyż dotyczył on czynu popełnionego przez D. Piotrowskiego, gdy ten miał dopiero 17 lat. W Belgii zaś, odpowiedzialność karną co do zasady można ponosić dopiero po ukończeniu 18 lat. Postanowienie o odmowie wykonania ENA w zakresie wyroku z 2011 r. zostało zaskarżone przez prokuratora do Sądu Apelacyjnego w Brukseli, który zadał TSUE kilka pytań prawnych.

Pełna analiza:

• Europejski Nakaz Aresztowania w kontekście nieletnich sprawców  czynów zabronionych

W omawianym orzeczeniu TSUE wskazał, że pracodawca nie może kierować się życzeniami swoich klientów lub kontrahentów jako decydującym wymogiem zawodowym, który uzasadniałby możliwość odmiennego traktowania pracownika, a nawet jego zwolnienie. Uznanie takiej okoliczności za decydujący wymóg zawodowy jest możliwe, gdy obiektywnie uzasadnia to rodzaj i charakter prowadzonej działalności.

Pełna analiza:

• Czy życzenia kontrahentów pracodawcy mogą stanowić decydujący  wymóg zawodowy, który będzie uzasadniał nierówne traktowanie  pracowników?

Wyrok w sprawach Aranyosi i Robert Căldăraru ma szansę stać się skutecznym orężem adwokatów i radców prawnych walczących o niewydanie ich klienta do państwa wystawienia Europejskiego Nakazu Aresztowania. Wymusi na nich poszukiwanie alternatywnych źródeł informacji na temat warunków pozbawienia wolności w państwie żądającym wydania oraz podejmowanie pogłębionej współpracy z obrońcą znajdującym się na terenie Państwa wydania nakazu. Jednocześnie będzie miał on także duże znaczenie dla organizacji pozarządowych zajmujących się prawami osób pozbawionych wolności.

Pełna analiza:

• Czy przekazanie dwóch poszukiwanych osób do Rumunii i Węgier nie  spowoduje narażenia ich na nieludzkie lub poniżające traktowanie?

Wyrok TSUE ma ważne znaczenie z perspektywy krajowej choćby dlatego, że został wydany w sprawie polskiej, a samo pytanie zadane przez NSA było poprzedzone wnioskiem w tym przedmiocie zawartym przez pełnomocnika skarżącego w skardze kasacyjnej, co wyraźnie wskazuje, iż warto takie wnioski formułować. Ponadto Trybunał jednoznacznie w nim wskazał, że prawo do sądu w sprawie odmowy wydania wizy Schengen musi zostać przez państwo członkowskie zapewnione.

Pełna analiza:

• Czy państwa członkowskie mają obowiązek zagwarantowania środka odwoławczego do sądu w przypadku odmowy wydania cudzoziemcowi wizy Schengen?

W komentowanym orzeczeniu TSUE zaznaczył, że wolność religii w aspekcie prawa do uzewnętrzniania wyznawanej wiary może doznawać ograniczeń w miejscu pracy. Całkowity i generalny zakaz noszenia widocznych symboli religijnych nie stanowi przejawu dyskryminacji bezpośredniej, ale może pośrednio stawiać w gorszym położeniu pracowników wyznających określoną religię lub światopogląd. Jednak także i takie odmienne traktowanie ze względu na religię może być uzasadnione ważnym i zgodnym z prawem celem np. realizacją przez pracodawcę polityki neutralności politycznej, światopoglądowej i religijnej w relacjach z klientami.

Pełna analiza:

• Czy pracodawca może zakazać noszenia w miejscu pracy symboli politycznych, światopoglądowych lub religijnych?

Wyrok w sprawie Caterpillar Financial Services na pierwszy rzut oka budzi sprzeciw z perspektywy ogólnych zasad rządzących podatkiem VAT, w tym zasady neutralności tego podatku w relacjach między przedsiębiorcami, czy też zasady, znajdującej odzwierciedlenie w orzecznictwie TS UE, zgodnie z którą Państwo członkowskie jest zobowiązane zwrócić obciążenia pobrane z naruszeniem prawa UE. Jednakże, analiza podstaw prawnych wydanego orzeczenia prowadzi do wniosku, że zasługuje ono na aprobatę.

Pełna analiza:

• Możliwość żądania zwrotu nadpłaty podatku po upływie okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego

W przywołanym wyroku, TSUE wyraźnie opowiedział się za zakazem sporządzania i wykorzystywania na potrzeby postępowania azylowego, opinii biegłych specjalistów, mających na celu ustalenie orientacji seksualnej wnioskodawcy. Trybunał, tym samym, nakreślił przejrzysty wzorzec poszanowania w UE życia prywatnego i rodzinnego obywateli państw trzecich na potrzeby postępowań w przedmiocie udzielenia ochrony międzynarodowej.

Pełna analiza:

• Czy dopuszczalne jest weryfikowanie orientacji seksualnej osoby ubiegającej się o status uchodźcy?

W omawianym wyroku TSUE trafnie uznał, że gwarancje niezawisłości sędziowskiej są kluczowe dla zapewnienia prawidłowej realizacji prawa do sądu, wyrażonego w art. 47 Karty Praw Podstawowych. Takie rozstrzygnięcie może mieć istotne znaczenie dla Polski, zważywszy na szereg zastrzeżeń formułowanych przez organy unijne pod adresem reform wymiaru sprawiedliwości wdrażanych przez obecny rząd.

Pełna analiza:

• Jakim wymogom powinny odpowiadać sądy, aby mogły być uznane za niezawisłe w rozumieniu prawa UE?