Do Fundacji zwróciła się kobieta skazana przez sąd pierwszej instancji za izolowanie dziecka od ojca, co uznane zostało za znęcanie. Kobieta twierdziła, że ojciec dziecka był przemocowy. HFPC przedstawiła opinię dotyczącą zakazu karania bez podstawy prawnej oraz standardów ochrony przed przemocą domową, a sąd odwoławczy uniewinnił oskarżoną, stwierdzając, że wyrok pierwszej instancji był rażąco niesprawiedliwy.
Klientce Fundacji zarzucono, że znęcała się psychicznie nad swoim małoletnim synem poprzez izolowanie go od ojca oraz kreowanie negatywnego obrazu ojca w świadomości dziecka, co miało doprowadzić do utraty więzi, a także braku zaufania. Sąd pierwszej instancji wymierzył jej karę sześciu miesięcy pozbawienia wolności, której wykonaniezawieszono warunkowo na okres próby dwóch lat.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny. Oskarżona pozostawała w związku małżeńskim z mężczyzną, z którym miała syna. Relacje pomiędzy małżonkami miały się pogorszyć po urodzeniu dziecka. Oskarżona zarzucała mężowi, że nie zajmował się dzieckiem i stosował wobec niej przemoc fizyczną, psychiczną i ekonomiczną. Z kolei jej mąż uważał, że oskarżona nie pozwalała mu opiekować się synem i ograniczała dostęp jego rodziców do dziecka. We wrześniu 2018 r. klientka Fundacji wyprowadziła się z synem, nie informując o tym męża. W związku z powyższym przez pewien okres nie wiedział, gdzie znajdowało się dziecko. W styczniu 2019 r. wniósł pozew o rozwód z wyłącznej winy oskarżonej.
Oskarżona angażowała w swój konflikt małoletniego syna, mówiła przy nim o przemocy stosowanej wobec niej przez męża. Pod wpływem zachowania oskarżonej małoletni zaczął wycofywać się z relacji z ojcem, a z czasem całkowicie odmówił kontaktu z nim. Kiedy mężczyzna przyjeżdżał na ustalone kontakty z synem, ten krzyczał z pokoju, że go nienawidzi. Oskarżona otwierała wówczas drzwi mieszkania i informowała męża, że syn się go boi, a ona nie będzie go zmuszała.
Biegli wydający opinię w toku postępowania rozwodowego uznali, że oskarżona manipuluje uczuciami dziecka wobec ojca, kreuje negatywny obraz ojca w świadomości dziecka, co prowadzi do naruszeni jego autonomii psychicznej, braku zaufania do rodzica oraz braku poczucia bezpieczeństwa w jego obecności. Wskazywali, że takie zachowanie zaburza rozwój psychospołeczny dziecka.
W ocenie Sądu, zgromadzone w sprawie dowody wskazywały, że oskarżona traktowała dziecko instrumentalnie, by osiągnąć swój główny cel tj. odizolować ojca od dziecka. Jednocześnie swoim zachowaniem oskarżona wyrządzała krzywdę psychiczną dziecku. Sąd uznał zgromadzony w sprawie materiał dowodowy za niewystarczający do jednoznacznego ustalenia, że mąż kobiety dopuszczał się przemocy domowej.
HFPC: Koncepcja alienacji rodzicielskiej została zakwestionowana przez środowiska medyczne oraz międzynarodowe organy ochrony praw człowieka, w związku z czym pociągnięcie do odpowiedzialności karnej w oparciu tę teorie może budzić wątpliwości
Helsińska Fundacja Praw Człowieka w ramach programu „Niewinność” złożyła w tej sprawie opinię przyjaciela sądu. Fundacja zwróciła uwagę na znaczenie standardów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z zakresu prawa do rzetelnego procesu. Podkreśliliśmy, że domniemanie niewinności obowiązuje również na etapie postępowania przed sądem drugiej instancji po nieprawomocnym skazaniu, a dla jego przełamania konieczne jest udowodnienie winy w sposób niepozostawiający uzasadnionych wątpliwości.
W naszej opinii zwróciliśmy też uwagę na standardy organów międzynarodowych zajmujących się ochroną kobiet przed przemocą domową. W tym zakresie przywołaliśmy m.in. przepisy Konwencji Stambulskiej oraz fragmenty dotyczącego Polski Raportu Grupy Ekspertów do spraw Przeciwdziałania Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej (GREVIO) - organu eksperckiego, oceniającego praktykę stosowania przepisów Konwencji Stambulskiej przez państwa-strony. Zwróciliśmy uwagę na krytykę wobec koncepcji alienacji rodzicielskiej sformułowaną w raporcie GREVIO i raporcie specjalnej sprawozdawczyni Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw przemocy wobec kobiet i dziewcząt z dnia 13 kwietnia 2023 r. Alienacja rodzicielska jest rozumiana jako celowe lub niezamierzone działania, które powodują nieuzasadnione odrzucenie przez dziecko jednego z rodziców, najczęściej ojca. Uznaliśmy tę kwestię za istotną w tej sprawie, ponieważ sąd oraz biegli wyrażali poglądy oparte na tej koncepcji, przy czym jeden z biegłych opiniujących w sprawie przyznał przed sądem, że nie wie czym jest GREVIO. Zarzuty wobec teorii alienacji rodzicielskiej dotyczą w szczególności braku podstaw naukowych, przedstawiania w niej osób zgłaszających przemoc domową jako dążących do alienacji dziecka od rodzica przy wykorzystaniu fałszywych oskarżeń oraz przyczyniania się do umniejszania problemowi przemocy domowej. Jak wynika z raportu specjalnej sprawozdawczyni ONZ, teoria ta została odrzucona przez stowarzyszenia medyczne, psychiatryczne i psychologiczne, a w 2020 roku została usunięta z Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób przez Światową Organizację Zdrowia.
Fundacja podkreśliła też znaczenie art. 7 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który ustanawia zakaz karania bez podstawy prawnej. Przypomnieliśmy, że z art. 7 Konwencji wynika zakaz wykładni rozszerzającej i stosowania analogii na niekorzyść oskarżonego. Standardy te są zachowane, jeżeli przepisy karne i praktyka ich stosowania są przewidywalne, a obywatele mogą kształtować swoje zachowania w oparciu o istniejące prawo bez narażania się na odpowiedzialność karną. Przywołaliśmy orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym przestępstwo znęcania się cechuje znaczna, obiektywna dotkliwość podejmowanych działań, w związku z czym nie wszystkie zaniedbania wychowawcze, a jedynie te motywowane zadawaniem dziecku cierpień fizycznych i psychicznych, stanowią przestępstwo znęcania się. W związku z tym zwróciliśmy się do sądu z prośbą o rozważenie, czy w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, potraktowanie izolacji dziecka od ojca jako znęcanie się może być uznane za naturalny i konsekwentny rozwój linii orzeczniczej.
W dniu 5 czerwca 2025 r. sąd odwoławczy wydał wyrok uniewinniający oskarżoną od zarzucanego czynu, wskazując, że orzeczenie skazujące było rażące niesprawiedliwe.
Sprawa była prowadzona w ramach Kliniki prawa Niewinność. Program Niewinność działa w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka od 2000 roku i chociaż społeczne zainteresowanie problematyką niesłusznych skazań rośnie, nadal jest jedynym programem interwencyjnym tego typu w Polsce. Do Kliniki trafiają sprawy osób oskarżonych lub skazanych, które kwestionują swoją winę. Dowiedz się więcej o naszych działaniach oraz prowadzonych przez nas sprawach. Wesprzyj Klinikę prawa Niewinność.
