W styczniu Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur opublikował raport z wizytacji Zakładu Karnego w Barczewie, z którego wynikało, że w jednostce dochodziło do stosowania tortur wobec więźniów. Interwencję w tej sprawie skierowała również Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Dwa miesiące później Fundacja ponownie interweniuje w sprawie i bierze udział w komisjach poświęconych ustaleniom KMPT i działaniom państwa w reakcji na nie.
Pierwszy raport KMPT i interwencja HFPC
W październiku 2022 r. delegacja działającego w ramach Biura Rzecznika Praw Obywatelskich Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur przeprowadziła niezapowiedzianą wizytację w Zakładzie Karnym w Barczewie. Z opublikowanego w styczniu 2023 r. raportu wynika, że w jednostce „dochodzi do aktów przemocy ze strony niektórych funkcjonariuszy względem osadzonych, w tym do tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania. Osadzeni są wyciągani z celi, doprowadzani do pomieszczeń niemonitorowanych, gdzie następnie są bici, obrażani, zastraszani, podduszani, a nawet podtapiani (tzw. waterboarding). W niektórych przypadkach funkcjonariusze zakładają więźniom na głowę czarny worek lub mokry ręcznik”.
Po publikacji raportu HFPC skierowała wystąpienia do Prokuratora Rejonowego Olsztyn-Północ oraz Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Olsztynie. W pismach Fundacja zwracała uwagę na standardy w zakresie zakazu stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, jak również na obowiązek wszechstronnego i efektywnego wyjaśnienia każdego przypadku, gdy pojawiają się zarzuty jego naruszenia.
Więcej o raporcie KMPT i interwencji HFPC w tej sprawie pisaliśmy w styczniu.
Odpowiedź Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Olsztynie
Na wystąpienie skierowane przez HFPC odpowiedział Dyrektor Okręgowy Służby Więziennej w Olsztynie. Wynika z niej, że do momentu zakończenia kontroli „nie podejmowano wobec funkcjonariuszy Zakładu Karnego w Barczewie żadnych działań o charakterze dyscyplinującym. Nie podejmowano też decyzji o zawieszeniu funkcjonariuszy w czynnościach służbowych”. Dyrektor poinformował również o powołaniu zespołu funkcjonariuszy do przeprowadzenia kontroli w zakresie stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania w Zakładzie Karnym w Barczewie. Zespół, jak wynika z pisma, rozpoczął działalność dnia 31 stycznia 2023 r. Tego samego dnia Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Olsztynie został poinformowany, że kontrola jednostki prowadzona będzie przez zespół specjalistów Centralnego Zarządu Służby Więziennej. Odnosząc się do pytania HFPC o skargi wpływające na szeroko rozumiane niewłaściwe traktowanie przez funkcjonariuszy Dyrektor Okręgowy wskazał, że w ciągu sześciu miesięcy przed wizytacją Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur więźniowie przebywający w Zakładzie Karnym w Barczewie złożyli 39 skarg (12 skarżących) do OISW oraz 9 skarg do Dyrektora ZK (6 skarżących). Odnotował również, że w 2022 r. w jednostce przeprowadzonych zostało sześć kontroli, dziewięć wizytacji oraz cztery inspekcje, w trakcie których miała być brana pod uwagę również „ocena atmosfery i nastrojów panujących wśród osadzonych”.
Ponowna wizytacja KMPT
W styczniu 2023 r. delegacja Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur ponownie przeprowadziła wizytację Zakładu Karnego w Barczewie. W jej trakcie, jak wynika z raportu opublikowanego na stronie Rzecznika, kontrolerom KMPT również zgłaszane były przypadki nadużywania siły i niewłaściwego traktowania osób pozbawionych wolności. W ocenie delegacji KMPT reakcja administracji Zakładu Karnego na ustalenia pierwszej wizytacji, w tym dotyczące stosowania tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania więźniów, nie była adekwatna. W raporcie podkreślono, że „Dyrektor nie poczynił dostatecznych, a przede wszystkim generalnych działań, by dokładniej zbadać ten proceder i zapobiec podobnym sytuacjom w przyszłości. Dyrektor Zakładu poinformował, że odebrał jedynie oświadczenia od funkcjonariuszy odnośnie zdarzenia, o którym mowa w zawiadomieniu z dnia 7 listopada 2022 r. skierowanym przez RPO do Prokuratora Rejonowego Olsztyn-Północ (…). Wobec argumentów zgłoszonych przez wizytujących, że zasygnalizowane w raporcie z pierwszej wizyty przypadki indywidualne stanowić mogą dowód na istnienie w jednostce zorganizowanego aparatu przemocy i w związku z tym konieczne jest dogłębne zweryfikowanie relacji panujących pomiędzy funkcjonariuszami a więźniami, Dyrektor w rozmowie podsumowującej wizytację powiedział, że nie podziela w tym względzie opinii wizytujących”. Delegacja KMPT poinformowała również o problemach związanych z dokumentowaniem zdarzeń nadzwyczajnych i stosowania środków przymusu bezpośredniego. W toku wizytacji wskazano również na panującą w Zakładzie Karnym w Barczewie atmosferę i zastraszenie więźniów. Delegacja oceniła, że zarówno w październiku, jak i w styczniu, więźniom towarzyszyły obawy przed rozmowami z wizytującymi. Zaniepokojenie delegacji Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur wzbudziło również postępowanie administracji jednostki z korespondencją kierowaną przez więźniów i ich skargami.
HFPC do Dyrektora Generalnego SW: Opisywane w raportach KMPT działania funkcjonariuszy muszą zostać wyjaśnione w sposób odpowiadający wymogom wynikającym z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Konwencji w sprawie zakazu tortur
W reakcji na raport z ponownej wizytacji KMPT w Zakładzie Karnym w Barczewie i odpowiedź Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Olsztynie, Fundacja skierowała wystąpienie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej. W piśmie Fundacja ponownie podnosiła standardy dotyczące zakazu tortur i rzetelnego postępowania w sprawie jego naruszeń, wynikające z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Konwencji w sprawie zakazu tortur i rekomendacji Komitetu Przeciwko Torturom (CAT).
Fundacja podkreśliła w piśmie, że władze krajowe nie tylko mają obowiązek powstrzymać się od stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, ale i odpowiednio zareagować na doniesienia o takim naruszeniu. Śledztwo w takiej sprawie powinno mieć charakter efektywny i doprowadzić do zidentyfikowania i ukarania osób odpowiedzialnych. Jak podkreśla Trybunał, oznacza to, że organy państwowe mają zawsze obowiązek dążyć do wyjaśnienia faktów i nie mogą opierać się na pochopnych wnioskach, zmierzających jedynie do zamknięcia śledztwa, a samo śledztwo musi mieć charakter realny, tzn. sposób jego zorganizowania i prowadzenia musi spełniać pewne wymagania jakościowe, ustalone w orzecznictwie ETPC. Konieczne jest ponadto zapewnienie zainteresowanemu udziału w dochodzeniu oraz poddanie działań nadzorowi opinii publicznej.
Postępowania w sprawach o możliwe naruszenia prawa do życia lub zakazu tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania przez funkcjonariuszy jednak nie zawsze w praktyce odpowiadają wytycznym Trybunału. Poważne zaniepokojenie w tej kwestii wyraził Komitet Przeciwko Torturom (CAT). W raporcie dotyczącym Polski wydał on w związku z tym rekomendację, by prowadzone były sprawne, efektywne i bezstronne postępowania w sprawie wszystkich zarzutów dotyczących tortur i złego traktowania oraz wszystkich zgonów osób pozbawionych wolności, a także by orzekane kary współmierne były do wagi popełnionych czynów. Podkreślił również, że funkcjonariusze, wobec których prowadzone jest dochodzenie, powinni być natychmiast zawieszeni w pełnieniu obowiązków służbowych i pozostać w takim stanie przez cały czas trwania dochodzenia.
HFPC na posiedzeniach parlamentarnych komisji poświęconych ustaleniom KMPT w Barczewie
W pierwszej połowie lutego Piotr Kubaszewski, koordynator Programu Interwencji Prawnej, oraz Maria Ejchart-Dubois wzięli udział z ramienia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w posiedzeniu senackiej Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. Pod koniec marca miało miejsce z kolei posiedzenie sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, w trakcie której głos zabrali Piotr Kubaszewski i Zuzanna Ganczewska z Programu Interwencji Prawnej. W trakcie obu posiedzeń Fundacja podkreślała, że konieczne jest objęcie czynnościami kontrolnymi i wyjaśniającymi nie tylko pojedynczego przypadku stosowania tortur, ale również innych przypadków opisywanych w raportach, jak i całego systemu, w ramach którego mogło do nich dochodzić.
