HFPC przedstawiła przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka opinię przyjaciela sądu ws. odwołania Laury Kövesi ze stanowiska naczelnego prokuratora w rumuńskim organie zajmującym się walką z korupcją. Skarżąca zarzuca, że jej odwołanie odbyło się z naruszeniem prawa do sądu (nie mogła skutecznie zaskarżyć decyzji w tej sprawie) oraz wolności słowa (według niej było ono motywowane jej krytycznymi wypowiedziami pod adresem rządzących polityków).
Fundacja zdecydowała się na złożenie opinii w tej sprawie uznając, że może mieć ona znaczenie nie tylko dla Rumunii – może doprowadzić do wypracowania pewnych standardów w zakresie ochrony niezależności prokuratorów w wielu innych państwach. W swojej opinii HFPC omówiła znaczenie niezależności prokuratury dla ochrony praw człowieka, przedstawiła gwarancje tej niezależności zawarte w międzynarodowych rekomendacjach oraz zaprezentowała problemy wynikające z reformy organizacji prokuratury w Polsce w 2016 r.
Historia
Laura Codruța Kövesi w latach 2006-2012 r. pełniła urząd prokuratora generalnego Rumunii, a od 2013 do 2018 r. naczelnego prokuratora Krajowego Biura Antykorupcyjnego. W czasie jej urzędowania, Biuro znacząco zwiększyło swoją skuteczność, podnosząc wykrywalność przestępstw korupcyjnych – i to nawet wśród wysoko postawionych polityków, a także sędziów i prokuratorów. W lipcu 2016 r. kadencja L. Kövesi została przedłużona o kolejne 3 lata.
Pozycja Kövesi uległa osłabieniu po wyborach parlamentarnych w grudniu 2016 r. 22 lutego 2018 r. rumuński Minister Sprawiedliwości, na zorganizowanej przez siebie konferencji prasowej, zaprezentował raport zawierający negatywną ocenę pracy L. Kövesi. Zwrócono w nim uwagę m.in. na jej krytyczne wypowiedzi pod adresem rządu, a także oskarżono ją o nadużywanie władzy, „ręczne sterowanie” śledztwami i fałszowanie dowodów. Minister ogłosił też, że złożył wniosek o zwolnienie L. Kövesi.
Zgodnie z prawem, decyzję w tej sprawie miał podjąć Prezydent Rumunii, po wcześniejszym zasięgnięciu opinii Consiliul Superior al Magistraturii („CSM” – rumuński odpowiednik KRS, obejmujący swą właściwością także prokuratorów). CSM negatywnie zaopiniowało propozycję zwolnienia skarżącej, a prezydent na tej podstawie odmówił wydania dekretu usuwającego ją z zajmowanego stanowiska. Minister uznał jednak, że prezydent nie miał do tego kompetencji, w związku z czym złożył do Sądu Konstytucyjnego wniosek o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego. Ten zaś orzekł, że prezydent nie mógł odmówić uwzględnienia wniosku ministra i jest zobowiązany do zwolnienia skarżącej. Prezydent podporządkował się orzeczeniu i wydał dekret odwołujący skarżącą z jej dotychczasowego stanowiska.
Kövesi złożyła skargę do ETPC zarzucając władzom rumuńskim naruszenie art. 6 (prawo do sądu), 10 (wolność słowa) i 13 (prawo do skutecznych środków zaskarżenia) EKPC. Kövesi argumentuje też, że nie miała możliwości zaskarżenia dekretu prezydenta, ani aktywnego uczestnictwa w postępowaniu przed Sądem Konstytucyjnym. Samo zwolnienie było zaś spowodowane jej krytyką działań legislacyjnych rządów, do której była uprawniona jako naczelny prokurator.
Kalendarium
⇒ 15 maja 2013 r. – L. Kövesi obejmuje stanowisko naczelnego prokuratora Krajowego Biura Antykorupcyjnego
⇒ 7 kwietnia 2016 r. – przedłużenie kadencji L. Kövesi o 3 lata
⇒ 22 lutego 2018 r. – konferencja prasowa ministra sprawiedliwość
⇒ 27 lutego 2018 r. – negatywna opinia CSM w przedmiocie zwolnienia L. Kövesi
⇒ 30 maja 2018 r. – orzeczenie Sądu Konstytucyjnego w kwestii sporu kompetencyjnego między prezydentem a ministrem
⇒ 9 lipca 2018 r. – wydanie przez prezydenta dekretu o zwolnieniu L. Kövesi
⇒ 28 grudnia 2018 r. – złożenie przez L. Kövesi skargi do ETPC
⇒ 30 stycznia 2019 r. – komunikacja sprawy przez ETPC rządowi rumuńskiemu
⇒ 10 czerwca 2019 r. – opinia amicus curiae HFPC
Włączenie się HFPC w sprawę – opinia przyjaciela sądu
- HFPC wskazała, że sprawa L. Kövesi powinna być interpretowana z uwzględnieniem standardów niezależności prokuratury i jej znaczenia dla ochrony praw człowieka. Podkreślono, że sprawna i niezależna prokuratura jest jednym z fundamentów krajowego systemu ochrony praw człowieka. Prokuratura upolityczniona nie będzie w stanie wykonywać swoich zadań obiektywnie, zwłaszcza w tych przypadkach, gdy odpowiedzialność za określone naruszenia praw człowieka będą ponosić politycy z rządzącego ugrupowania, a ponadto może być wykorzystywana do wszczynania politycznie motywowanych postępowań karnych.
- Zdaniem Fundacji, samo istnienie niezależnego sądownictwa nie eliminuje wszystkich zagrożeń wynikających z upolitycznienia prokuratury. Nawet wszczęcie postępowania karnego może wyrządzić podejrzanemu (oskarżonemu) wiele szkód. Ponadto, kontrola sądowa niektórych działań prokuratora, mocno ingerujących w prawa jednostki, ma charakter tylko ex post.
- Gwarancje niezależności prokuratury stosunkowo rzadko regulowane są w krajowych konstytucjach lub wiążących traktatach międzynarodowych. Rekomendacje w tym zakresie zawarte są jednak w licznych aktach typu soft-law. Do najważniejszych gwarancji niezależności można zaliczyć m.in. sprawiedliwy system powołań i awansów, odpowiednie warunki zatrudnienia, ochronę przed arbitralnym zwolnieniem, właściwe ukształtowanie reguł odpowiedzialności dyscyplinarnej oraz zapewnienie prokuratorom prawa do sądu w sprawach dotyczących ich zatrudnienia. Międzynarodowe standardy podkreślają także znaczenie poszanowania wolności słowa prokuratorów, w szczególności w odniesieniu do kwestii związanych z przestrzeganiem zasady rządów prawa.
- HFPC wskazała też na poważne ograniczenie niezależności prokuratorów wskutek reformy organizacji prokuratury w 2016 r. w Polsce. Polegała ona m.in. na połączeniu urzędu Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości przy jednoczesnym przyznaniu temu pierwszemu daleko idących uprawnień umożliwiających mu ingerowanie w przebieg konkretnych śledztw. Niezależność prokuratorów jest ograniczana także poprzez działania faktyczne, takie jak inicjowanie postępowań dyscyplinarnych i przenoszenie na stanowiska służbowe w innych miejscach. Zdaniem Fundacji, ograniczenie niezależności prokuratorów może negatywnie odbić się na efektywności postępowań prowadzonych w sprawie potencjalnych naruszeń prawa przez funkcjonariuszy rządu. Zagrożenie to dobrze ilustruje przebieg postępowania karnego w sprawie nieopublikowania przez Prezes Rady Ministrów wyroków Trybunału Konstytucyjnego.
