Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła uwagi do projektu zmian w systemie prawa karnego. Pozytywnie oceniła zdecydowaną większość z projektowanych rozwiązań, szczególnie te odnoszące się do zagwarantowania podejrzanym efektywnego prawa do obrony.
Przedstawiony przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt zmian został opracowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego. „Przedstawione w nim zmiany w zdecydowanej większości należy ocenić bardzo pozytywnie, jako krok w dobrym kierunku, odwracający szereg złych zmian wprowadzonych w ostatnich latach” – wskazuje adw. Marcin Wolny, prawnik współpracujący z HFPC.
Do najistotniejszych zmian w tym względzie należy m.in. odejście od procesu karnego, w którym prokurator pełni rolę nadsędziego i w niektórych wypadkach może ograniczać swobodę sądu w orzekaniu albo nawet decydować za sędziego. Pozytywnie ocenić należy także odejście od rozwiązań limitujących dostęp osób trzecich (np. organizacji pozarządowych) do akt prawomocnie zakończonych postępowań karnych, czy wycofanie się z przepisów umożliwiających blankietowe pozbawianie skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności szansy na warunkowe przedterminowe zwolnienie. „Tego rodzaju eksperymenty ustawodawcy generowały względem Polski znaczne ryzyko naruszenia przepisów Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności”- podkreśla M. Wolny.
Najistotniejszą zmianę, którą niesie projekt jest wprowadzenie obowiązku przesłuchiwania podejrzanego w obecności obrońcy, o ile tylko podejrzany tego zażąda. Jednocześnie projektodawca zdecydował się na wprowadzenie nowego zakazu dowodowego, który nie pozwalałby traktować jako dowodu wyjaśnień podejrzanego uzyskanego z naruszeniem przepisów gwarantujących mu prawo do kontaktu z adwokatem. Bezwzględny charakter omawianych regulacji łagodzony jest jednak przez decyzję projektodawców pozwalającą odstąpić od przesłuchania podejrzanego w obecności obrońcy ze względu na ważny interes śledztwa. „W opinii zwróciliśmy uwagę, że regulacja ta może posłużyć do obejścia bezwzględnego charakteru przepisów gwarantujących przesłuchanie w obecności obrońcy. Dodatkowo podkreśliliśmy, że każdorazowo przesłuchania prowadzone bez udziału obrońcy powinny być rejestrowane przy użyciu urządzeń audio-video” – tłumaczy Marcin Wolny.
HFPC negatywnie odniosła się także do wycofania się przez Ministerstwo Sprawiedliwości z części zmian zaproponowanych pierwotnie przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego. Wśród zmian, które nie znalazły się w finalnym kształcie projektu, znajdowały się m.in. te dotyczące przeglądu sankcji grożących za poszczególne przestępstwa. „Najbardziej boli jednak utrzymanie populistycznej zmiany odnoszącej się do możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na zasadach przewidzianych dla dorosłych nawet 14-letnich dzieci. W opinii wskazaliśmy, że tego rodzaju polityka jest niezgodna ze standardami ochrony praw dziecka” – wskazuje M. Wolny.
Wątpliwości Fundacji budzą także zmiany odnoszące się do kwestii tymczasowego aresztowania. Krytycznie HFPC odniosła się do jedynie nieznacznego przemodelowania przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania w oparciu o ryzyko ucieczki lub ukrycia się podejrzanego oraz grożącą podejrzanemu surową karę. „Obawiamy się, że nowy kształt art. 258 § 2 k.p.k. nie zapobiegnie sytuacjom, w których tymczasowe aresztowanie będzie stosowane wyłącznie w oparciu o wysokość zagrożenia karą za dane przestępstwo, a nie realną karę grożącą podejrzanemu” – podkreśla M. Wolny.
