Helsińska Fundacja Praw Człowieka przesłała do Ministerstwa Sprawiedliwości swoje uwagi do projektu ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji, która ma zastąpić instytucje ubezwłasnowolnienia. W swojej opinii Fundacja zwraca uwagę na konieczność szerszego uwzględnienia woli osób z niepełnosprawnościami, do których zastosowanie znajdą projektowane regulacje.
Przedstawiony projekt ustawy znosi ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe. W ich miejsce powołuje szereg instytucji z pogranicza prawa cywilnego i opiekuńczego, w tym między innymi kuratora reprezentującego, który będzie podejmował decyzje w imieniu osoby wspieranej lub wyrażał zgodę na podjęcie decyzji przez osobę wspieraną.
W swoim stanowisku HFPC zwróciła uwagę na ryzyka związane z automatyzmem stosowania instytucji kuratora reprezentującego, w tym możliwość ustanawiania takiego kuratora do wszelkich spraw osoby z niepełnosprawnością.
Zapewne w niektórych okolicznościach takie rozwiązanie będzie konieczne i rozsądne. Obawiam się jednak sytuacji, w których tego rodzaju ograniczenia będą wprowadzane na zapas, automatycznie. Doświadczenia związane z ubezwłasnowolnieniem wskazują na takie ryzyko – tłumaczy adw. Jarosław Jagura, prawnik HFPC.
W swojej opinii HFPC zaakcentowała także konieczność silniejszego uwzględniania woli osoby z niepełnosprawnością przy podejmowaniu decyzji o wyznaczeniu jej kuratora reprezentującego. W tym kontekście opinia odwołuje się m.in. do standardu Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, która wskazuje na konieczność poszanowania godności oraz autonomii osób z niepełnosprawnościami. Tymczasem w zaprojektowanych przepisach wola osoby z niepełnosprawnością nie jest wymieniona jako jedna z okoliczności branych pod uwagę przy ustanowieniu kuratora reprezentującego.
Innym z zaobserwowanych problemów, jest stosunek projektowanej regulacji do treści art. 62 ust. 2 Konstytucji, który wprost pozbawia osoby ubezwłasnowolnione praw wyborczych. Regulacja ta rozmija się z treścią Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami w zakresie, w jakim obliguje ona sygnatariuszy do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami praw politycznych i możliwości korzystania z nich na zasadzie równości z innymi osobami.
Obawiamy się, że konflikt tych regulacji może posłużyć do zanegowania tej inicjatywy ustawodawczej chociażby przez Trybunał Konstytucyjny. Stąd projektodawcy powinni rozważyć również przygotowanie poprawki do Konstytucji RP – wskazuje adw. Marcin Wolny, prawnik HFPC.
Innym z zaobserwowanych problemów w zakresie prawa wyborczego jest natomiast modyfikacja przepisów Kodeksu wyborczego określających tryb wprowadzania do nich informacji o utracie prawa wyborczego. Projekt likwiduje tryb wprowadzania do Centralnego Rejestru Wyborców informacji o pozbawieniu prawa wybierania. Regulacja ta dotyczy jednak nie tylko osób ubezwłasnowolnionych, lecz również tych, które zostały skazane przez sąd na utratę praw publicznych. „Przyjęcie omawianych regulacji w takim kształcie spowoduje więc m.in., że osoby skazane na taki środek karny będą w dalszym ciągu korzystały z praw wyborczych mimo braku podstaw do tego” – podkreśla Marcin Wolny.
