Helsińska Fundacja Praw Człowieka wniosła uwagi do przedstawionego przez Ministra Sprawiedliwości projektu zmian w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa. Projekt zmienia m.in. sposób wyboru sędziowskich członków KRS.
W swojej opinii HFPC podkreśliła konieczność pilnego dokonania zmian w Krajowej Radzie Sądownictwa, wskazując na negatywne konsekwencje, jakie niesie obecny ustrój i działalność Rady. W tym kontekście zwróciła uwagę na systemowy problem związany z udziałem Rady w procesie powoływania sędziów, skutkujący naruszeniem prawa jednostek do sądu niezależnego, bezstronnego i ustanowionego zgodnie z prawem. Fundacja odniosła się także do faktu niewypełniania przez obecną KRS jej roli stania na straży niezależności sądów oraz niezawisłości sędziów. „Problemy te wręcz obligują władze ustawodawcze do dokonania zmian w sposobie wyłaniania sędziowskich członków KRS” – podkreśla adw. Marcin Wolny, prawnik HFPC.
Krytycznie HFPC odniosła się przy tym do rozwiązań uprawniających Państwową Komisję Wyborczą do określenia formy, w jakiej zostaną przeprowadzone wybory sędziowskich członków KRS. Projekt zakłada, że to PKW zdecyduje, czy wybory sędziowskich członków KRS zostaną przeprowadzone przy użyciu kart do głosowania, czy też głosowanie będzie się odbywać elektronicznie. „W naszej ocenie, sposób przeprowadzenia wyborów stanowi materię, która powinna być regulowana na poziomie ustawy, a nie cedowana przez Sejm na inne organy państwa. Stąd postulujemy, aby to ustawodawca przesądził, w jakiej formie odbędą się wybory do KRS.”- podkreśla Marcin Wolny.
W swojej opinii HFPC odniosła się także do pomysłu powołania Rady Społecznej funkcjonującej przy Krajowej Radzie Sądownictwa. Zwróciła przy tym uwagę na ograniczone kompetencje Rady Społecznej. Fundacja zasugerowała w tym zakresie poszerzenie mandatu Rady Społecznej do wypowiadania się we wszystkich obszarach działalności KRS, a nie tylko w kwestii powoływania sędziów. Ponadto, zwróciła uwagę na konieczność przyznania wszystkim członkom Rady Społecznej prawa do zabrania głosu na posiedzeniach samej KRS, a nie tylko członkom jej prezydium. Ponadto, HFPC opowiedziała się za szerszym ukształtowaniem Rady i włączeniem w jej działania przedstawicieli zawodów notariuszy, komorników, kuratorów sądowych, jak również reprezentantów środowiska asesorów sądowych, referendarzy sądowych, asystentów sędziów, personelu administracyjnego sądów a także aplikantów aplikacji sądowej.
W zakresie funkcjonowania KRS, Fundacja zwróciła uwagę na konieczność reorganizacji pracy zespołów powoływanych przez Radę, w tym włączenia w ich skład specjalistów z różnych dziedzin, m.in. psychologii, komunikacji czy zarządzania. HFPC postuluje także wprowadzenie ustawowych kryteriów powoływania sędziów. „Konieczność wprowadzenia takich kryteriów związana jest z zapewnieniem równego dostępu do służby publicznej i wynika bezpośrednio z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Taka zmiana pozwoliłaby przenieść na wyższy poziom procedurę powoływania sędziów, dając nadzieję na to, że o powoływaniach sędziów będą przede wszystkim decydowały względy merytoryczne” – wskazuje Marcin Wolny.
Istotnym elementem projektu jest wygaszenie kadencji obecnej KRS. Fundacja oceniła to rozwiązanie jako konstytucyjnie dopuszczalne, podkreślając możliwość przerwania kadencji Rady w nadzwyczajnych, szczególnie uzasadnionych przypadkach. W ocenie HFPC, konieczność taka wynika z wymogu implementacji do polskiego systemu prawnego orzeczeń ETPC i TSUE odnoszących się do roli KRS, a przez to zapewnienia jednostkom prawa do sądu niezależnego i prawidłowo obsadzonego.
Projekt ustawy zawiera także rozwiązania przejściowe, wyłączające z pierwszych wyborów KRS sędziów powołanych do pełnienia urzędu z udziałem obecnej KRS. W swojej opinii HFPC zwróciła uwagę, że konieczności takiego wyłączenia nie da się obecnie wyinterpretować z wyroków TSUE, ETPC, czy polskiego Sądu Najwyższego. „Takie rozwiązanie byłoby jednak dopuszczalne w sytuacji, w której Rada otrzymałaby istotną rolę w procedurze autoryzacji postępowań nominacyjnych, w myśl zasady, że nikt nie powinien być sędzią we własnej sprawie” – wskazuje Marcin Wolny.
Jednocześnie Fundacja zwróciła uwagę, że proces przywracania praworządności może nieść za sobą potencjalne zagrożenia dla niezależności sądów i niezawisłości sędziów, w tym również tych, którzy zostali powołani z naruszeniem prawa. Stąd, biorąc pod uwagę rolę KRS jako strażnika niezależności sądów i niezawisłości sędziów, konieczne może być stworzenie rozwiązań gwarantujących, że głos takich sędziów będzie na poziomie Krajowej Rady Sądownictwa słyszalny.
