Na początku marca Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku rozpatrzył kolejne dwie skargi cudzoziemców dotyczące pushbacków. Zaskarżone czynności miały miejsce wiosną 2023 r. W obu sprawach Sąd stwierdził bezskuteczność zawrócenia obywatela Afganistanu oraz obywatela Etiopii do linii granicy.
Mężczyzna ze złamaną nogą wywieziony na granicę w bagażniku
Obie osoby wywiezione przez funkcjonariuszy Straży Granicznej za płot graniczny były w szczególnie trudnej sytuacji i były narażone na niebezpieczeństwo po białoruskiej stronie granicy.
Sprawa obywatela Etiopii zawróconego do linii granicy państwowej była na bieżąco opisywana w mediach w maju 2023. Funkcjonariusze dokonali pushbacku wkrótce po wypisaniu go ze szpitala, pomimo, że założono mu szynę stabilizującą i skierowano na operację. Mężczyzna prosił o udzielenie mu ochrony międzynarodowej ustnie i pisemnie. Na granicę został wywieziony w bagażniku samochodu przez dwóch funkcjonariuszy w kominiarkach.
Uchodźca spędził noc pod płotem, nie uzyskując pomocy od funkcjonariuszy patrolujących granicę. Herbatę, suche ubrania i śpiwór dostarczyły mu działaczki humanitarne za pośrednictwem funkcjonariuszy. Dopiero kolejnego dnia Straż Graniczna przeprowadziła go na polską stronę płotu granicznego. Ponownie przyjęto go do szpitala w stanie wychłodzenia i udzielono mu pomocy.
Obywatel Afganistanu w wyniku upadku z muru doznał urazu stopy, co uniemożliwiało mu chodzenia. Został przewieziony samochodem SG do miejsca, które uznał za placówkę Straży Granicznej (przed budynkiem stały oznakowane samochody SG). Zaprowadzony został do pomieszczenia w piwnicy, które wyglądało jak cela więzienna i gdzie przebywał już inny mężczyzna. Skarżący nadal nie otrzymał pomocy medycznej, a nawet, mimo próśb, nie wydano mu leków przeciwbólowych. W późniejszym czasie na miejsce pobytu cudzoziemca wezwana została karetka pogotowia, która przewiozła go do Izby Przyjęć w szpitalu w Siemiatyczach. Po przeprowadzeniu niezbędnych badań założono mu gips. Zgodnie z zaleceniami lekarza, mężczyzna powinien w odstępie tygodnia zgłosić się do poradni ortopedycznej, stosować elewację prawej nogi oraz używać kuli w czasie chodzenia, a także ograniczać nacisk na złamaną nogę.
Ze szpitala skarżący ponownie zabrany został do placówki Straży Granicznej, w której przebywał wcześniej. Wraz z dwoma innymi obywatelami Afganistanu, zawieziono go pod zaporę graniczną, gdzie funkcjonariusze zmusili mężczyzn do przejścia przez bramkę serwisową w zaporze i powrotu na białoruską stronę granicy. Już po białoruskiej stronie granicy cudzoziemiec nie był w stanie samodzielnie się poruszać. Nasz klient relacjonował, że znajdując się pod jurysdykcją Straży Granicznej m.in. podczas pobytu w Placówce SG, wielokrotnie zgłaszał chęć ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową, lecz jego prośby zostały zignorowane.
Przypominamy, że sytuacja geopolityczna w obu krajach pochodzenia naszych klientów jest bardzo trudna. Etiopia zmaga się z konfliktami wewnętrznymi oraz klęską głodu, a sytuacja w Afganistanie pod rządami talibów zagraża bezpieczeństwu mniejszości i oponentów politycznych. Znaczna część mieszkańców kraju żyje w ubóstwie.
Wątpliwości co do wniesienia skarg w terminie
Skargi zostały rozpoznane przez WSA w Białymstoku pomimo wcześniejszych wątpliwości Sądu co do tego, czy zostały wniesione w przewidzianym przez prawo, 30-dniowym terminie. Wcześniej, postanowieniami z dnia 14 września 2023 r., sygn. akt II SA/Bk 655/23 i z dnia 26 września 2023 r. sygn. akt II SA/Bk 656/23, WSA w Białymstoku odrzucił skargi jako wniesione po terminie. Sąd przyjął, że wprawdzie sam cudzoziemiec nie ponosi winy w uchybieniu 30-dniowego terminu do wniesienia skargi licząc od dnia dokonania czynności, jednakże termin rozpoczął bieg w momencie uzyskania pomocy prawnej przez cudzoziemca i udzielenia adwokatowi pełnomocnictwa do działania w jego imieniu.
Pełnomocniczki cudzoziemców nie zgodziły się ze stanowiskiem WSA w Białymstoku i wniosły zażalenia wskazując, że dzień podpisania przez cudzoziemca dokumentu pełnomocnictwa nie jest datą, od której należy liczyć bieg terminu do wniesienia skargi. Zaskarżenie zawrócenia do linii granicy państwowej staje się możliwe dopiero po uzyskaniu przez pełnomocnika wiedzy o charakterze prawnym czynności, tj. czy była to czynność materialno-techniczna podjęta na podstawie Rozporządzenia Granicznego, czy też stanowiła wykonanie postanowienia o nakazie opuszczenia terytorium RP. Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniach z dnia 9 stycznia 2024 r. (sygn. akt II OZ 640/23 i II OZ 659/23) uchylił postanowienia WSA w Białymstoku przyznając rację pełnomocniczkom cudzoziemców i wskazując, że “[...] ani cudzoziemiec, ani jego pełnomocnik na żadnym etapie postępowania nie otrzymali pouczenia o możliwości zaskarżenia powyższej czynności do sądu administracyjnego. W rozporządzeniu granicznym również nie zawarto przepisu, który wskazywałby na możliwość i sposób zaskarżenia czynności zawrócenia do linii granicy. Tymczasem, jak wskazuje się w orzecznictwie sądowoadministracyjnym każdy podjęty akt powinien zawierać przejrzyste i zrozumiałe pouczenie o możliwości i sposobie zaskarżenia. Ma to wszak znaczenie dla ochrony praw procesowych strony [...].”
Adwokatka Maria Poszytek z HFPC, zastępująca jednego z cudzoziemców w postępowaniu tłumaczy, że: “postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowią kolejny dowód na nieprawidłowość rozporządzenia granicznego, które nie przewiduje jakiejkolwiek klarownej i przewidywalnej ścieżki zaskarżenia czynności zawrócenia do linii granicy. A przecież w sposób oczywisty wydalenie cudzoziemca z terytorium RP do Białorusi stanowi istotną ingerencję w przysługujące mu na terytorium Polski prawa i powinno być poddane skutecznej kontroli sądowej”.
Wyroki sądu w Białymstoku
Sąd po raz kolejny wskazał, że rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych (tzw. Rozporządzenie Graniczne), dopuszczające zawracanie cudzoziemców do linii granicy bez inicjowania stosownych postępowań, jest niezgodne z aktami wyższego rzędu - ustawami, Konstytucją RP, prawem Unii Europejskiej i międzynarodowymi traktatami.
WSA w Białymstoku, uzasadniając wydane orzeczenia, podkreślił, że podtrzymuje linię orzeczniczą zaprezentowaną w poprzednich postępowaniach dotyczących zawrócenia do linii granicy oraz, że w rozpatrywanych sprawach nie było wątpliwości odnoszących się do stanu faktycznego.
Sąd nie przychylił się do wniosków pełnomocniczek, aby wydać postanowienie sygnalizacyjne na podstawie art 155 § 1 p.p.s.a. i powiadomić Komendanta Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej i Komendanta Głównego Straży Granicznej o istotnych naruszeniach prawa stwierdzonych w niniejszej sprawie oraz w podobnych sprawach, a także Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o stwierdzonej w ww. wyrokach wadliwości Rozporządzenia Granicznego, która ma bezpośredni wpływ na istotne naruszenia prawa przez organy Straży Granicznej stosujące to Rozporządzenie.
Wyroki są nieprawomocne.
Sygn. akt sprawy: II SA/Bk 71/24, II SA/Bk 72/24
