Opinia HFPC: Dyrektywa dotycząca gwarancji proceduralnych dla dzieci, które popełniły przestępstwo, nie została wdrożona dostatecznie
HFPC krytycznie oceniła procedowany przez Sejm projekt ustawy zmieniającej kodeks postępowania karnego. Mimo deklaracji jego twórców projekt w niedostateczny sposób wdraża do polskiego systemu prawnego postanowienia dyrektywy gwarantującej dzieciom podejrzanym o popełnienie przestępstwa określone zabezpieczenia proceduralne.
Zgodnie z przepisami dyrektywy 2016/800 państwa członkowskie Unii Europejskiej powinny zapewnić dzieciom podejrzanym o popełnienie przestępstwa szereg uprawnień, w tym prawo do uzyskania informacji o ich prawach i obowiązkach, dostęp do pomocy adwokata lub radcy prawnego czy prawo do bycia przedmiotem indywidualnej oceny, w tym zbadania konieczności szczególnego traktowania dziecka w toku postępowania.
W swojej opinii HFPC zwróciła uwagę na potrzebę dostosowania do wymogów dyrektywy również postępowania prowadzonego na gruncie ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich.
Pozwala ona na przekazanie niektórych spraw dzieci do rozpoznania przez sąd karny na zasadach przewidzianych dla dorosłych. W postępowaniach tych dopuszczalne jest wykorzystanie dowodów uzyskanych w toku postępowania w sprawach nieletnich, np. protokołu przesłuchania dziecka, w którym przyznaje się on do popełnienia przestępstwa. Naszym zdaniem, czynności takie są objęte przepisami dyrektywy. Konieczne jest więc wzmocnienie gwarancji proceduralnych dla dzieci, co do których sądy rodziny mogą postanowić o przekazaniu ich sprawy sądowi karnemu – tłumaczy adw. Marcin Wolny, prawnik HFPC.
Fundacja podniosła także konieczność poprawy sposobu informowania dzieci o przysługujących ich prawach. Dyrektywa w tym kontekście wymaga, aby informacja tego rodzaju była przekazywana w prostym i przystępnym języku.
Tymczasem, mimo pewnej poprawy w ostatnich latach, teksty pouczeń w dalszym ciągu mają charakter trudno przyswajalny. Obawiamy się, że to samo dotyczyć będzie pouczeń przewidzianych dla podejrzanych, którzy są dziećmi. Dodatkowo wskazaliśmy na konieczność informowania takich podejrzanych o ogólnych aspektach przebiegu postępowania. Tego brakuje w przedłożonych propozycjach zmian
- wskazuje Marcin Wolny.
Z krytyczną oceną spotkały się również zmiany dotyczące prawa dzieci do indywidualnej oceny. Projektodawcy uznali, że ocenę taką można zrównać z przewidzianym już w kodeksie postępowania karnego wywiadem środowiskowym.
W naszej ocenie, wywiad środowiskowy może stanowić jedynie jeden z elementów indywidualnej oceny. Nie gwarantuje jednak, że będzie ona miała charakter multidyscyplinarny i pozwoli na ustalenie wszystkich istotnych okoliczności, choćby tych dotyczących osobowości i stopnia dojrzałości dziecka. Tymczasem takie są wymogi dyrektywy – podkreśla M. Wolny.
Obok tego Fundacja negatywnie oceniła brak wprowadzenia obligatoryjnego nagrywania przesłuchań podejrzanych dzieci, a także niewprowadzenie rozwiązań gwarantujących im efektywny dostęp do pomocy adwokata lub radcy prawnego bezpośrednio po zatrzymaniu dziecka lub przed pierwszym przesłuchaniem w charakterze podejrzanego.
Niestety pomimo rozwijającego prawodawstwa unijnego i coraz surowszych standardów wskazywanych przez ETPC, od lat nie jesteśmy w stanie w Polsce stworzyć systemowe rozwiązanie, które gwarantowałoby zatrzymanym i podejrzanym dostęp do pomocy prawnej świadczonej z urzędu. Negatywnie odbija się to zwłaszcza na osobach należących do grup narażonych na pokrzywdzenie, np. dzieciach czy osobach z niepełnosprawnością umysłową. Zdecydowanie zbyt często pomoc prawna nie dociera do nich na czas – zwraca uwagę prawnik HFPC.
Opinia została opracowana w ramach działań Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka dofinansowanych z Funduszy Norweskich w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy.
