Data publikacji nie jest przypadkowa, bo łączy się z przypadającym 25 listopada Dniem Walki z Przemocą Wobec Kobiet.
Na przełomie 2019 i 2020 roku, w reakcji na informacje prasowe, dotyczące wydarzeń w Teatrze Bagatela, Helsińska Fundacja Praw Człowieka wystąpiła do 143 publicznych instytucji artystycznych w Polsce z wnioskiem o dostęp do informacji publicznej. Pośród nich znalazły się teatry, opery, zespoły pieśni i tańca, orkiestry oraz filharmonie.
Przedstawione w raporcie dane stanowią opracowanie odpowiedzi przesłanych HFPC w wyniku wystosowania wniosków o dostęp do informacji publicznej – wskazuje Julia Gerlich, współautorka raportu.
Celem badania było uzyskanie informacji o skali zjawiska mobbingu, molestowania i molestowania seksualnego w instytucjach artystycznych, a także procedur zapobiegania i reagowania na nie.
Odpowiedzi udzieliły 124 instytucje artystyczne, a obraz wyłaniający się z przeprowadzonej analizy potwierdził, iż obecna sytuacja wymaga niezwykle poważnych działań o charakterze sanacyjnym – podkreśla J. Gerlich.
Duży niepokój budzi wysoka liczba instytucji artystycznych, które nie wprowadziły żadnych wewnętrznych procedur antymobbingowych bądź antydyskryminacyjnych. W odpowiedziach, dyrektorzy instytucji wielokrotnie podnosili, iż brak występowania tego rodzaju nieprawidłowości w danej placówce świadczy o braku potrzeby implementacji wewnętrznych postępowań w tym zakresie – mówi Krzysztof Jarzmus, współautor raportu.
Naszym zdaniem nie sposób zgodzić się z taką hipotezą – brak odpowiednich mechanizmów, znacznie utrudnia bowiem wykrywalność mobbingu, molestowania czy molestowania seksualnego w danym zakładzie pracy. – dodaje prawnik.
Raport prezentuje m.in. konkretne sprawy dotyczące zachowań dyskryminacyjnych, jak i proponowane modele prawne, dobre praktyki i rekomendacje. Publikacja Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka może być wykorzystywana przez wszystkie instytucje artystyczne w Polsce do implementacji skutecznych mechanizmów przeciwdziałających omawianym zjawiskom.
Główne wnioski:
- W polskich instytucjach artystycznych występuje bardzo wysokie zróżnicowanie odpowiednich postępowań, szczególnie w zakresie ich przebiegu, ukształtowania organu, zakresu obowiązywania, jak również podmiotów, których dotyczy. Wynika ono raczej z braku jasnych standardów dotyczących tego rodzaju procedur, niż z potrzeb praktyki. Ponadto, duża część spośród badanych instytucji artystycznych nie wprowadziła jakichkolwiek aktów prawnych uszczegóławiających omawianą problematykę.
- Polskie instytucje artystyczne nie wykazują odpowiedniej aktywności w sferze przeciwdziałania zachowaniom dyskryminacyjnym – prawie że siedem na dziesięć instytucji nie prowadzi dodatkowych działań profilaktycznych, a tylko ok. 1/10 z nich wprowadziło specjalny ogólnozakładowe organ dedykowany tej materii.
- Brak wykwalifikowanych podmiotów w fazie prewencyjnej jest w niewielkim stopniu minimalizowany na etapie oceny zasadności skargi/zawiadomienia przez właściwy organ kolegialny poprzez zapewnienie udziału w jego pracach ekspertów (z lub bez prawa głosu) np. prawników, zawodowych mediatorów czy specjalistów z zakresu psychologii bądź psychiatrii. Rozwiązanie takie przewiduje jedynie ok. 16% spośród przebadanych instytucji.
- Bardzo mała liczba instytucji rejestrujących poziom występowania omawianych nieprawidłowości prowadzi do trudności w oszacowaniu faktycznego występowania tych zjawisk w praktyce. Niemniej, zestawienie danych uzyskanych w ramach wniosków o dostęp do informacji publicznej z danymi przekazanymi przez Głównego Inspektora Pracy prowadzi do konstatacji, iż instytucje artystyczne zaniżają liczbę raportowanych przez nie przypadków.
- Kwestia wewnątrzzakładowych systemów przeciwdziałania i reagowania na badane zjawiska została uregulowana przez instytucje artystyczne w sposób wysoce chaotyczny. Niewątpliwie, pozytywny efekt w tym zakresie miałoby przyjęcie jednolitych standardów dla postępowań antymobbingowych i antydyskryminacyjnych we wszystkich publicznych instytucjach artystycznych w Polsce.
- Zdaniem Fundacji niezbędne jest wzmocnienie ochrony prawnej pracowników instytucji artystycznych, zwłaszcza tych, dla których podstawą zatrudnienia są umowy cywilnoprawne.
