Presja i mobilizacja, Społeczeństwo obywatelskie wobec kryzysu praworządności
Wraz z postępującym od 2016 r. kryzysem praworządności w Polsce zaobserwować można proces kurczącej się przestrzeni dla społeczeństwa obywatelskiego. Pojęciem tym określa się globalny trend polegający na zmianie prawa lub sposobów działania instytucji państwa w sposób, który ogranicza swobodę działalności społeczeństwa obywatelskiego.
Presja
Wprowadzone zmiany w prawie (w tym m.in. nowelizacja ustawy Prawo o zgromadzeniach, zmiany przyjmowane w ramach przeciwdziałania skutkom pandemii COVID-19 czy w odniesieniu do kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej), które wpłynęły na działalność organizacji społecznych i aktywistów oraz aktywistek społeczeństwa obywatelskiego. Jednocześnie, rządząca większość podejmowała próby przyjęcia rozwiązań, które byłby jeszcze dalej idącą ingerencją w swobodę działalności społeczeństwa obywatelskiego (np. projekt ustawy o finansowaniu organizacji z środków zagranicznych).
Również zmiany w sposobie działalności instytucji państwowych (ograniczanie procesu konsultacji społecznych, ataki w mediach publicznych oraz zmiany w zakresie dostępu do źródeł finansowania z środków publicznych) spowodowały kurczenie się przestrzeni dla społeczeństwa obywatelskiego.
Od 2016 r. rośnie również liczba postępowań typu SLAPP przeciwko aktywistom i aktywistkom społeczeństwa obywatelskiego. SLAPP (strategic lawsuit against public participation) to postępowanie karne lub cywilne wszczynane w związku z udziałem w dyskusji publicznej lub ze względu na działalność społeczną. Przeciwko aktywistom i aktywistkom społeczeństwa obywatelskiego wszczynane były postępowania związane z m.in udziałem w pokojowych zgromadzeniach, krytyką działania rządu i jednostek samorządu lokalnego, a także działalnością na rzecz praw kobiet, osób LGBT+ oraz uchodźców.
Mobilizacja
Jednocześnie, organizacje oraz aktywiści i aktywistki społeczeństwa obywatelskiego mobilizują się przeciwko wprowadzanym zmianom zagrażającym ustrojowi państwa oraz ochronie praw człowieka. Od 2016 r. Zorganizowano szereg protestów społecznych (w tym także protestów na masową skalę), rozwinęło się zaangażowanie licznych organizacji w ochronę m.in. praworządności oraz pomoc prawną grupom narażonym na dyskryminację lub represje. Organizacje poszukują nowych metod do udziału w procesach decyzyjnych (np. koalicje organizacji na rzecz wyborów Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka czy panele obywatelskie).
