W połowie lutego Helsińska Fundacja Praw Człowieka złożyła w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie opinię przyjaciela sądu. Postępowanie zostało zainicjowane przez sędziego Sądu Najwyższego, Pawła Grzegorczyka, powołanego w 2017 r. do Izby Cywilnej SN, a wyznaczonego wbrew swojej woli do orzekania w nowoutworzonej Izbie Odpowiedzialności Zawodowej SN.
Nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym, która weszła w życie w 2022 r., przewidywała likwidację Izby Dyscyplinarnej i powołanie na jej miejsce Izby Odpowiedzialności Zawodowej. W świetle przepisów tej ustawy 33 kandydatów na sędziów Izby Odpowiedzialności Zawodowej jest losowanych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego spośród wszystkich sędziów Sądu Najwyższego, orzekających w innych izbach SN, z wyłączeniem sędziów funkcyjnych. Z tej grupy Prezydent RP wyznacza 11 sędziów do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej na jedną wspólną kadencję. Jak stanowi nowododany art. 22a § 8 ustawy o Sądzie Najwyższym sędzia Sądu Najwyższego nie może odmówić udziału w losowaniu, wyznaczeniu do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej, ani orzekania w tej izbie po wyznaczeniu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Do pierwszego zastosowania ww. przepisów doszło latem 2022 r. Prezydent RP wyznaczył wówczas do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej 11 sędziów, w tym sędziego Pawła Grzegorczyka. Ustawa nie wymagała uzyskiwania zgody zainteresowanego sędziego, ani nie przewidywała kryteriów, wedle których Prezydent RP ma wyznaczyć do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej sędziów SN. W związku z tym sędzia Paweł Grzegorczyk złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie od postanowienia wyznaczającego do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej.
W ocenie HFPC art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – przewidujący prawo do sądu – ma w niniejszej sprawie zastosowanie. W przeszłości Europejski Trybunał Praw Człowieka stosował art. 6 EKPC do spraw sędziów, m.in. do przymusowego przeniesienia sędziego do innego okręgu sądowego, a obecnie przed Trybunałem toczy się postępowanie w sprawie przeniesienia sędziów do innego wydziału tego samego sądu. W orzecznictwie ETPCz stawia się także tezę, że wszystkie istotne decyzje dotyczące kariery zawodowej sędziego powinny podlegać kontroli sądowej. Z tego względu WSA w Warszawie powinien merytorycznie zbadać decyzję Prezydenta RP o wyznaczeniu sędziego Pawła Grzegorczyka do orzekania w tejże izbie.
Ponadto HFPC zwróciła uwagę, że wyznaczenie do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej SN, a więc organie którego utworzenie budziło od początku wiele kontrowersji, może stanowić ingerencję w życie prywatne (art. 8 EKPC). W takim ujęciu wszystkie wymogi wynikające z art. 8 EKPC miałyby zastosowanie w niniejszej sprawie. Ingerencja taka musi być zatem być podjęta na podstawie prawa zapewniającego – zarówno w wymiarze materialnoprawnym, jak i procesowym – odpowiednią ochronę przed arbitralnością organów państwa. Z art. 8 EKPC można także wyprowadzić konieczność zindywidualizowanej oceny proporcjonalności oraz możliwości zbadania ingerencji przez niezależny organ kontrolny. Także te względy przemawiają zatem za dogłębną, merytoryczną kontrolą wyznaczenia sędziego Pawła Grzegorczyka do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej przez WSA w Warszawie.
