W tym roku 70 urodziny obchodzi Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, która została podpisana 4 listopada 1950 roku w Rzymie.
Konwencja gwarantuje nam wszystkim fundamentalne prawa i wolności, między innymi wolność zgromadzeń, myśli, sumienia i wyznania, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zakaz dyskryminacji oraz zakaz tortur ani nieludzkiego lub poniżającego traktowania. To na jej podstawie orzeka Europejski Trybunał Praw Człowieka, który rozpatruje skargi przeciwko Państwom Rady Europy. Wyroki strasburskiego Trybunału odgrywają szczególną rolę w budowaniu standardów ochrony praw człowieka w Europie.
Na 70-lecie Konwencji publikujemy najnowsze wydanie Raportu na temat wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Przypadająca w tym roku rocznica jest dla nas impulsem do przyjrzenia się zmianom, które zostały wprowadzone w ich następstwie oraz zastanowienia się, jakie kroki powinny podjąć władze, aby zapobiegać podobnym naruszeniem praw człowieka i wolności w przyszłości.
Wnioski płynące z Raportu:
- Wciąż Komitet Ministrów Rady Europy uznaje za niewykonane wiele wyroków przeciwko Polsce, które dotyczą ważnych aspektów ochrony naszych praw i wolności, tj. wolności osobistej, zakazu tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolności słowa czy też prawa do rzetelnego postępowania sądowego.
- Aktualnie w procesie nadzoru przed Komitetem Ministrów Rady Europy znajduje się 28 wyroków w sprawach wiodących;
- Średni czas wykonania przez Polskę wyroku z grupy spraw wiodących wynosi 6 lat i dwa miesiące.
- Wśród państw europejskich liderami w zakresie wykonywania wyroków są Czechy, Dania, Norwegia.
- Państwa znajdujące się na drugim biegunie pod względem wykonywania wyroków to Rosja, Turcja, Ukraina.
- Polska ma niestety gorsze miejsce pod względem wykonywania wyroków od większości swoich sąsiadów.
- Lepszy współczynnik wykonanych wyroków mają: Czechy, Litwa, Niemcy, Słowacja.
- Gorszy współczynnik wykonanych wyroków od Polski mają wspomniane już wcześniej Rosja oraz Ukraina.
Wyrok w Strasburgu to nie koniec
Po wydaniu orzeczenia przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) nadzór nad jego wykonaniem sprawuje Komitet Ministrów Rady Europy. To Komitetowi władze krajowe przedstawiają plan działań, które zamierzają podjąć w celu wykonania orzeczenia na poziomie generalnym, należą do nich m.in. zmiany legislacyjne czy też zmiany w praktyce poszczególnych organów władzy, aktywności edukacyjne i popularyzatorskie. Celem tych działań jest przeciwdziałanie wystąpieniu podobnych naruszeń w przyszłości, a tym samym zmniejszenie liczby skarg kierowanych do Trybunału, które będą dotyczyć tego samego zagadnienia. Po wypełnieniu planu, władze krajowe przedstawiają Komitetowi raporty wraz z wnioskiem o uznaniu wyroku za wykonany. Na podstawie sprawozdania rządu, Komitet Ministrów decyduje o zamknięciu sprawy lub zobowiązuje państwo do podjęcia dodatkowych działań. W trakcie postępowania przed Komitetem swoje stanowiska mogą przedkładać również organizacje pozarządowe.
(Nie)wykonane orzeczenia – (nie)rozwiązany problem
W najnowszej publikacji HFPC zaprezentowano wiele wyroków ETPC dotyczących spraw istotnych dla wolności i praw człowieka, które wciąż oczekują na ich pełne wykonanie przez organy krajowe. Warto podkreślić, że obecnie Komitet Ministrów sprawuje nadzór nad wykonaniem przez polskie władze 90 orzeczeń strasburskiego Trybunału. Dotyczą one zagadnień takich jak m.in. zakaz tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, prawo do rzetelnego postępowania, wolność osobista oraz wolność słowa.
W Raporcie szczególną uwagę poświęcono wyrokom, które Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał w ostatnich latach. Podkreślono, że Komitet Ministrów Rady Europy wciąż za niewystarczające uznaje działania podjęte przez polskie władze po wydaniu w lipcu 2015 r. przez ETPC wyroku w sprawie Rutkowski przeciwko Polsce, który dotyczy przewlekłości postępowań sądowych. Również w ocenie Fundacji problem ten nadal nie został rozwiązany, a instytucja skargi na przewlekłość nie działa dostatecznie skutecznie. Zwrócono również uwagę, że szczególne zainteresowanie Komitetu w ostatnich latach wywołuje brak podjęcia efektywnych działań w celu wykonania wyroków dotyczących dostępu do legalnej aborcji (R.R przeciwko Polsce, Tysiąc przeciwko Polsce, P. i S. przeciwko Polsce).
Kolejne posiedzenie Komitetu
Już w grudniu 2020 r. Komitet Ministrów Rady Europy po raz kolejny będzie analizował realizację wytycznych zawartych w strasburskich wyrokach przez państwa członkowskie Rady Europy. Tym razem na agendzie Komitetu znajdzie się wyrok w sprawie Al Nashiri przeciwko Polsce, który dotyczy postępowania w sprawach nieletnich oraz umieszczenia w schronisku dla nieletnich.
Wydanie trzecie uzupełnione
Warszawa, listopad 2020 r.
Redakcja naukowa: dr Piotr Kładoczny, dr Katarzyna Wiśniewska
