Podczas ostatniego posiedzenia Zespołu ds. wyłonienia kandydatów na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 20 i 21 października 2021 r. przeprowadzono rozmowy kwalifikacyjne z osobami biorącymi udział w polskim konkursie na urząd sędziego ETPC. W rozmowach tych wziąć udział mogli obserwatorzy z ramienia organizacji pozarządowych działających w sferze upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka.
- 19 października 2021 r. grupa 11 obserwatorów zwróciła się do przewodniczącego Zespołu w sprawie klauzul informacyjnych, które byli zobowiązani podpisać.
- 28 października ta sama grupa 11 obserwatorów skierowała do Ministra Spraw Zagranicznych pismo ze swoimi uwagami z przeprowadzonych obserwacji.
Odbyły się z rozmowy z kandydatami
W rozmowach wzięło udział 16 osób (spośród 19 zgłoszonych – trzy wycofały swoją kandydaturę). Natomiast swoich obserwatorów zgłosiło 15 podmiotów. Jedna osoba biorąca udział w konkursie uczestniczyła w rozmowie kwalifikacyjnej zdalnie.
Po zakończeniu rozmów Zespół wyłonił trójkę kandydatów oraz dwójkę rezerwowych. Ich tożsamość nie jest na ten moment jeszcze znana – HFPC złożyła już wniosek o dostęp do informacji publicznej w tej sprawie.
Jak wyglądało postępowanie kwalifikacyjne?
Czas przewidziany na rozmowę kwalifikacyjną z każdym kandydatem wynosił maksymalnie 30 minut. Na wstępie każda osoba mogła w ciągu 5-10 minut przedstawić swoją kandydaturę, wizję pełnienia funkcji sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz swój pogląd na temat roli i znaczenia Trybunału i Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Następnie każdy kandydat miał ok. 4 minut na odpowiedź na każde z pięciu pytań. Jedno z pytań było zadawane w języku angielskim, a jedno w języku francuskim. Odpowiedzi można było udzielić w dowolnym z ww. języków urzędowych Trybunału.
Pytania zadane przez Zespół brzmiały następująco:
- Czy podmioty gospodarcze mogą stać się beneficjentem praw człowieka? Czy Europejski Trybunał Praw Człowieka wydawał orzeczenia w ich sprawach?
- Jakie są warunki dopuszczalności skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka? Jakie mają konsekwencje dla praktyki i roli Trybunału?
- Proszę przedstawić znaczenie dwóch wybranych przez siebie protokołów do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności?
- Wykonywanie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce – organy odpowiedzialne, praktyka, osiągnięcia i wyzwania.
- Wzajemna relacja wartości chronionych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i w regulacjach międzynarodowych, na których opiera się działalność Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Zastrzeżenia obserwatorów
Obserwatorzy w toku rozmów kwalifikacyjnych dopatrzyli się niestety szeregu nieprawidłowości. Dotyczyły one m.in. warunków organizacyjno-technicznych, w których działali obserwatorzy, a także biernej postawy członków Zespołu (np. brak zadawania dodatkowych, uzupełniających pytań).
Jedne z najpoważniejszych zarzutów dotyczyły niewłaściwej weryfikacji umiejętności językowych potencjalnych kandydatów, a także wątpliwości w zakresie posiadania takich umiejętności przez samych członków Zespołu (HFPC również i w tym kontekście skierowała do MSZ wniosek o dostęp do informacji publicznej).
Poważne zastrzeżenia budził także sposób przeprowadzenia jednej z rozmów kwalifikacyjnych w trybie zdalnym.
Wszystkie te uwagi zostały przekazane MSZ 28 października 2021 roku.
Dalsze etapy
Następnym krokiem w procedurze wyboru sędziego ETPC z ramienia Polski jest przedstawienie listy trójki wyłonionych kandydatów Doradczemu Panelowi Ekspertów Rady Europy do spraw wyłonienia kandydatów na wybór na stanowisko sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Lista musi zostać skonsultowana z Panelem najpóźniej do 3 listopada 2021 roku.
Niezrozumiałe działania MSZ
Siedem osób biorących udział w konkursie na urząd sędziego ETPC wyraziło wobec Zespołu zgodę na podanie do publicznej wiadomości informacji o udziale w omawianym postępowaniu przez ujawnienie ich imion i nazwisk. Pomimo tego MSZ nie opublikowało ich. Zespół, zapytany o to przez obserwatorów, polecił wystąpienie z wnioskiem o dostęp do informacji publicznej. Jest to o tyle niezrozumiałe, że w przypadku poprzedniego konkursu MSZ z własnej inicjatywy opublikowało na swojej stronie dane osób, które wyraziły taką zgodę.
Poniżej zamieszczamy listę osób biorących udział w konkursie, które wyraziły ww. zgodę (wyraziła ją także jeszcze jednak osoba, która następnie wycofała swoją kandydaturę). HFPC uzyskała te dane na postawie ustawy o dostępie do informacji publicznej.
- dr hab. Jacek Barcik
- dr hab. Ireneusz C. Kamiński
- dr hab. Marek Piechowiak
- Sędzia dr hab. Piotr Przybysz
- dr hab. Arkadiusz Radwan
- dr hab. Aleksander Stępkowski
- Sędzia Arkadiusz Ziarko
Helsińska Fundacja Praw Człowieka będzie w dalszym ciągu prowadziła monitoring procedury selekcji kandydata na urząd sędziego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z ramienia Polski.
Kalendarium
- 21 lutego 2020 r. – Sekretarz Generalny Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy wystosował pismo, w którym Polska została zaproszona do przedstawienia listy trzech kandydatów na stanowisko sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka do dnia 8 marca 2021 r.
- 21 maja 2020 r. – Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Naczelna Rada Adwokacka oraz Krajowa Izba Radców Prawnych skierowały pismo do Ministra Spraw Zagranicznych, w którym zawarte zostały uwagi i rekomendacje dotyczące polskiej procedury ws. wyłonienia listy kandydatów na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
- 30 czerwca 2020 r. – Ministerstwo Spraw Zagranicznych wystosowało odpowiedź na ww. pismo wskazując jednak, iż nie przewiduje wprowadzania merytorycznych zmian w obowiązującym zarządzeniu nr 1 Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 13 stycznia 2012 r. w sprawie powołania zespołu do spraw wyłonienia kandydatów na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
- 2 października 2020 r. – Zarządzeniem MSZ nr 31 z dnia 2 października 2020 r. doszło do zmian w ww. regulacji, nazwanie których wyłączną aktualizacją zawartego w zarządzeniu nazewnictwa, stosownie do aktualnej struktury organizacyjnej, jest zdaniem Fundacji wysoce kontrowersyjne.
- 9 października 2020 r. – Ministerstwo Spraw Zagranicznych ogłosiło konkurs na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
- 20 listopada 2020 r. – na zaproszenie MSZ, doszło do spotkania przedstawicieli Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka – dr. Piotra Kładocznego oraz adw. Marcina Wolnego z dwojgiem członków Zespół ds. wyłonienia kandydatów na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
- 4 grudnia 2020 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka wystosowała do Ministra Spraw Zagranicznych wniosek o udostępnienie informacji publicznej w zakresie prac prowadzonych przez Zespół ds. wyłonienia kandydatów na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (m.in. o przesłanie kopii protokołu z posiedzenia Zespołu z dnia 2 grudnia 2020 r. – w wersji zanonimizowanej, w razie zidentyfikowania takiej konieczności przez MSZ).
- 16 grudnia 2020 r. – odpowiedź MSZ zawierająca m.in. finalną listę pytań zadanych kandydatom, zanonimizowaną kopię protokołu z posiedzenia Zespołu z dnia 2 grudnia 2020 r., zanonimizowana kopię listów przesłanych kandydatom, którzy dostali się na listę przesłaną Panelowi Doradczemu RE oraz tym, którzy nie zostali na nią zakwalifikowani.
- 21 grudnia 2020 r. – Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Naczelna Rada Adwokacka oraz Krajowa Izba Radców Prawnych skierowały pismo do Doradczego Panelu Ekspertów Rady Europy do spraw wyłonienia kandydatów na wybór na stanowisko sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w którym wyraziły swoje zastrzeżenia względem rzeczonego postępowania.
- 31 marca 2021 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Naczelna Rada Adwokacka oraz Krajowa Izba Radców Prawnych skierowały do Komitetu ds. wyboru sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka pismo wskazujące na nieprawidłowości w procedurze krajowej.
- 14 kwietnia 2021 r. Komitetu ds. wyboru sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zarekomendował odrzucenie listy przez Zgromadzenie Parlamentarne rady Europy.
- 19 kwietnia 2021 r. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy ostatecznie w całości odrzuciło polską listę kandydatów na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
- 26 maja 2021 r., w związku z odrzuceniem polskiej listy kandydatów na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Helsińska Fundacja Praw Człowieka zwróciła się do Ministerstwa Spraw Zagranicznych z wnioskiem o udostępnienie informacji publicznej w zakresie działań prowadzonych, oraz tych, których podjęcie jest planowane, w celu wyłonienia nowej listy kandydatów na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
- 11 czerwca 2021 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych wystosowało do Fundacji odpowiedź na wniosek z dn. 26 maja 2021 roku.
- 18 czerwca 2021 r., w związku z odpowiedzią MSZ z dn. 11 czerwca 2021 r., Fundacja zwróciła się do Ministerstwa, w trybie wniosku o dostęp do informacji publicznej, z prośbą: o przedstawienie projektu zmiany Zarządzenia nr 1 Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 13 stycznia 2012 r., który, zgodnie z informacją udzieloną drogą elektroniczną w dn. 11 czerwca 2021 r., podlega obecnie procedurze zatwierdzania w ramach MSZ, a także o zaprezentowanie kalendarium planowanych działań w zakresie wyłonienia kandydatów na urząd sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
- 23 czerwca 2021 r. HFPC po raz kolejny zwróciła się do Ministra Spraw Zagranicznych w związku z odrzuceniem polskiej listy kandydatów na urząd sędziego ETPC. Fundacja zwróciła w piśmie uwagę, iż, w ocenie HFPC, w przypadku braku wprowadzenia odpowiednich zmian w kompozycji Zespołu prawdopodobieństwo odrzucenia kolejnych list jest bardzo wysokie. Fundacja w szczególności ponownie zaapelowała również o to, aby procedura gwarantowała: i) ekspercki i apolityczny charakter Zespołu do spraw wyłonienia kandydatów na urząd Sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka; ii) miejsce w składzie Zespołu przedstawicielom władzy wykonawczej, władzy ustawodawczej, władzy sądowniczej, przedstawicielom samorządów prawniczych oraz organizacji pozarządowych specjalizujących się w ochronie praw człowieka; iii) zbalansowaną kompozycję Zespołu pod względem reprezentacji obojga płci; iv) niezależnym obserwatorom możliwość udziału w rozmowach kwalifikacyjnych przeprowadzanych przez Zespół z potencjalnymi kandydatami; v) publiczne wysłuchanie w Parlamencie kandydatów, których nazwiska znalazły się na liście przedłożonej do ZPRE.
- 7 lipca 2021 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych wystosowało do HFPC odpowiedź na wniosek z 18 czerwca 2021 roku.
- 4 października 2021 r. HFPC wystosowała do Ministerstwa Spraw Zagranicznych wniosek o dostęp do informacji publicznej, w którym zwróciła się o wskazanie aktualnego składu Zespołu ds. wyłonienia kandydatów na urząd Sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz wskazanie kryteriów jakimi kierowały się uprawnione podmioty, wybierając członków Zespołu.
- w dniach 20–21 października 2021 r. Zespół przeprowadził rozmowy kwalifikacyjne z osobami, które biorą udział w polskim konkursie na urząd Sędziego ETPC. Z ramienia HFPC rozmowy te obserwowała Dominika Bychawska-Siniarska.
