Elementarz naszych praw
Wiem, że nieletni odpowiadają za swoje działania na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, a tylko w wyjątkowych wypadkach na podstawie Kodeksu karnego.
Wiem, że w prawie polskim osobą nieletnią jest: i) osoba, która nie ukończyła 18 lat – jeżeli sprawa dotyczy zapobiegania bądź zwalczania demoralizacji (np. ucieczka z domu, spożywanie alkoholu); ii) osoba, która ukończyła 13 lat, ale nie ukończyła lat 17 – jeżeli sprawa dotyczy przestępstwa czy któregoś z wykroczeń wymienionych w ustawie; iii) osoba, nawet jeżeli ukończyła 18 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia 21. roku życia – w związku z wykonywaniem środków wychowawczych bądź poprawczych.
Wiem, że Policja może wylegitymować każdego, także i nieletniego, jeżeli podejrzewa daną osobę o popełnienie czynu karalnego, o bycie świadkiem takiego czynu bądź jeżeli rysopisem przypomina osobę poszukiwaną lub ukrywającą się.
Wiem, że podejmując czynność funkcjonariusz powinien przedstawić się (stopień, imię, nazwisko) oraz podać przyczynę podjęcia czynności służbowych – dane te powinny zostać podane legitymowanemu od razu, z inicjatywy samego funkcjonariusza. Na żądanie funkcjonariusz musi przedstawić podstawę prawną podejmowanej czynności. Jeżeli funkcjonariusz jest nieumundurowany ma obowiązek okazania legitymacji służbowej (w sposób umożliwiający zanotowanie danych).
Wiem, że funkcjonariusz w celu ustalenia tożsamości nieletniego może pytać o jego imię, nazwisko oraz adres zamieszkania, a także numer PESEL. Jeżeli nieletni nie posiada numeru PESEL, funkcjonariusz może zapytać o datę i miejsce urodzenia nieletniego oraz imiona rodziców i nazwisko rodowe. Do potwierdzenia tożsamości wystarczy niebudzący wątpliwości dokument ze zdjęciem (np. legitymacja szkolna). Jeżeli nieletni nie ma przy sobie dokumentu tego rodzaju, możliwe jest potwierdzenie jego tożsamości oświadczeniem innej osoby, która taki dokument posiada. W drodze wyjątku funkcjonariusze mogą również uzyskać potwierdzenie drogą telefoniczną, kontaktując się z osobami wskazanymi przez legitymowanego. W przypadku wyczerpania wszelkich pozostałych możliwości Policja jest uprawniona do doprowadzenia nieletniego na posterunek, aby tam ostatecznie ustalić jego tożsamość.
Wiem, że Policja może zbierać dowody przejawów demoralizacji bądź czynów karalnych w wypadkach niecierpiących zwłoki, a w razie potrzeby może dokonać również zatrzymania nieletniego – jeżeli występuje uzasadnione podejrzenie popełnienia przez tę osobę czynu karalnego wraz z uzasadnioną obawą, iż podejmie ona próbę ukrycia się bądź zatarcia śladów (bądź jeżeli nie ma możliwości ustalenia tożsamości nieletniego).
Wiem, że zatrzymany nieletni ma m.in.:
- prawo do skorzystania z pomocy adwokata,
- prawa do odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania,
- prawo złożenia zażalenia na czynności naruszające jego prawa.
Wiem, że nieletni powinien zostać niezwłocznie poinformowany o przysługujących mu prawach oraz przyczynach zatrzymania.
Wiem, że nieletniemu należy umożliwić kontakt z rodzicem, opiekunem lub adwokatem. Należy jednak pamiętać, że uprawnienie to zostanie zrealizowane dopiero na żądanie nieletniego.
Wiem, że jeżeli Policja nie zawiadomi sądu rodzinnego o zatrzymaniu nieletniego w ciągu 24 godzin (liczonych od godziny zatrzymania, która musi zostać odnotowana w protokole), nieletni musi zostać natychmiastowo wypuszczony i przekazany rodzicom bądź opiekunowi. Natychmiastowe zwolnienie następuje również w przypadku wydania takiego polecenia przez sąd rodzinny bądź jeżeli sąd w ciągu 48 godzin od zawiadomienia nie podejmie decyzji o umieszczeniu nieletniego w schronisku dla nieletnich lub tymczasowym umieszczeniu w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, rodzinie zastępczej zawodowej albo w specjalistycznym zakładzie leczniczym.
Wiem, że nieletni nie może zostać przesłuchany, jeżeli przy czynności tej nie są obecni jego rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska, albo opiekun lub ustanowiony obrońca. Jeżeli żadna z tych osób nie może się stawić, nieletni może wskazać w tym celu inną osobę bliską (np. przedstawiciela szkoły do której uczęszcza). Obecność w trakcie czynności jednej ze wskazanych osób powinna zostać odnotowana w protokole przesłuchania, a przeprowadzenie go przy jej braku stanowi podstawę niedopuszczalności wyjaśnień złożonych przez nieletniego jako dowodu w postępowaniu. Czynność przesłuchania powinna zostać podjęta wobec nieletniego niezwłocznie.
Wiem, że sąd rodzinny może, za zgodą nieletniego, przekazać sprawę szkole, jeżeli uzna, że środki oddziaływania wychowawczego, jakimi ta dysponuje, są wystarczające.
Wiem, że nieletni może wnioskować o pomoc obrońcy z urzędu, uzasadniając w jego treści, że udział obrońcy jest potrzebny np. ze względu na brak znajomości procedur czy przepisów prawa, a jego rodzice nie są w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia obrońcy z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Natomiast jeżeli interesy nieletniego i jego rodziców albo opiekuna są sprzeczne, a nieletni nie ma obrońcy, prezes sądu jest zobowiązany wyznaczyć mu obrońcę z urzędu. Taki sam obowiązek występuje, jeżeli nieletni został umieszczony w schronisku dla nieletnich, a także gdy jest on głuchy, niemy, niewidomy lub kiedy zachodzi wątpliwość, czy jego stan zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny lub rozsądny.
Wiem, że dobro dziecka jest samoistna wartością konstytucyjną, a wszelka wykładnia i stosowanie przepisów muszą uwzględniać obowiązek jej realizacji.
Wiem, że zgodnie z Konwencją Praw Dziecka, którą Polska nie tylko ratyfikowała, ale była nawet inicjatorem jej uchwalenia, państwa mają obowiązek zapewnienia, aby zatrzymanie dziecka było zgodne z prawem oraz było stosowane jedynie jako środek ostateczny i na możliwie najkrótszy czas. Natomiast Karta Praw Podstawowych UE wskazuje wprost, iż przy podejmowaniu wszelkich działań dotyczących dzieci, zarówno przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka.
