Helsińska Fundacja Praw Człowieka z satysfakcją przyjęła dzisiejszy wyrok Sądu Najwyższego, który uniewinnił Tomasza Komendę od zarzucanych mu czynów. Zdaniem HFPC, przypadek ten powinien stanowić przedmiot refleksji i skutkować wyciągnięciem wniosków, które w przyszłości ograniczyłyby skalę zjawiska niesłusznych skazań.
Co należy zmienić, aby osoby niewinne nie zostawały skazane?
W swoim stanowisku HFPC zwraca uwagę na fakt, iż w Polsce nie jest znana pełna skala zjawiska niesłusznych skazań. Powracające co kilkanaście miesięcy przypadki osób prawomocnie skazanych, które zostały następnie uniewinnione, uświadamiają, że nie należą one do rzadkości.
W związku z tym HFPC apeluje do władz Rzeczpospolitej Polskiej o zwrócenie uwagi na problem niesłusznych skazań i podjęcie działań zmierzających do ograniczenia ich skali. Zdaniem Fundacji system wymiaru sprawiedliwości powinien być tak skonstruowany, aby minimalizował ryzyko wystąpienia niesłusznego skazania, identyfikował przypadki, w których do niego doszło, a w końcu naprawiał ich skutki.
Dostęp do obrońcy tuż po zatrzymaniu
W tym celu HFPC zaleca pełniejsze poszanowanie oraz rozwój gwarancji proceduralnych przysługujących osobom podejrzanym o popełnienie przestępstwa, a w szczególności zapewnienie im efektywnego dostępu do pomocy adwokata lub radcy prawnego na etapie zatrzymania.
Zmiana podejścia do stanowienia prawa karnego
Zmianie musi również ulec sposób stanowienia prawa karnego. HFPC sugeruje odejście od obecnego od lat populizmu penalnego, na rzecz legislacji stanowionej w oparciu o diagnozę potrzeb i ocenę skutków regulacji, a także powołanie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, aby zagwarantować udział ekspertów w procesie stanowienia prawa karnego.
Sposób powoływania biegłych
Zmian wymagają również regulacje prawne dotyczące biegłych sądowych. HFPC postuluje przyjęcie ustawy kompleksowo regulującej wymogi, którym odpowiadać powinni kandydaci na biegłych sądowych, procedurę ich weryfikacji oraz certyfikacji instytucji specjalistycznych wydających opinie w postępowaniu karnym. Więcej o tym problemie można przeczytać w raporcie HFPC Biegli sądowi w Polsce.
Wznowienie postępowania karnego – czy każdy może na nie liczyć, gdy pojawiają się wątpliwości?
Analizy wymaga również obecny system wznowienia postępowania karnego. Konieczna jest odpowiedź na pytanie, czy gwarantuje on możliwość wznowienia postępowania karnego w każdej sprawie, w której istnieją uzasadnione wątpliwości co do winy oskarżonego. HFPC sugeruje, że pewną odpowiedzią w tym kontekście mogłaby być propozycja Rzecznika Praw Obywatelskich, który postulował powołanie niezależnego organu opiniująco-doradczego zajmującego się tematyką niesłusznych skazań.
Zdaniem HFPC, przypadki skazań osób niewinnych powinny stanowić przedmiot szerszego zainteresowania organów ścigania, w szczególności prokuratorów powszechnych jednostek prokuratury. HFPC ufa, że taka postawa przyczyniłaby się to realizacji podstawowego zadania prokuratury – stania na straży praworządności, skutkując zwiększeniem społecznego zaufania do tej instytucji oraz zmniejszeniem liczby osób niesłusznie skazanych, które przebywają w jednostkach penitencjarnych. Przypadek Tomasza Komendy pokazuje, że taka zmiana nastawienia jest możliwa.
