Fundacja złożyła opinię przyjaciela sądu w rozpatrywanej przez Europejski Trybunał Praw Człowieka sprawie Knihicki p. Polsce. Bezpośrednim przedmiotem postępowania jest zagadnienie ekstradycji obywatela Polski, aresztowanego w Norwegii w 2020 roku, na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania, w kontekście kryzysu praworządności w Polsce.
W pierwszej części opinii Fundacja skupiła się na streszczeniu największych zagrożeń dla rządów prawa w Polsce, szczególnie w perspektywie postępowania karnego. Już na wstępie podkreśliliśmy, że od 2015 roku obserwujemy największy kryzys praworządności w dziejach postkomunistycznej Polski. W ocenie HFPC, w tym okresie rządząca większość, pomimo braku wystarczającej liczby głosów do zmiany Konstytucji, wprowadziła szereg zmian w systemie państwa, stwarzając tym samym zagrożenia dla ochrony praworządności i zasady trójpodziału władzy. Dostosowując prawo do politycznych celów, zastąpiono rządy prawa rządami prawem.
W podstawowym zakresie zwróciliśmy uwagę Trybunału na kwestie dotyczące kryzysu konstytucyjnego oraz działań mających na celu osłabienie niezależności sądownictwa oraz prokuratury.
Test LM – ocena prawa do rzetelnego i sprawiedliwego procesu
Dalsze rozważania zostały poświęcone testowi zaproponowanemu przez Trybunał Sprawiedliwości UE w sprawie C-216/18 (tzw. „sprawa Celmera” bądź „sprawa LM”), który ma służyć ocenie przez sąd rozpatrujący wniosek o ekstradycję, czy aresztowany, jeżeli zostanie wydany do danego państwa, będzie mógł w rzeczywisty sposób skorzystać ze swojego prawa do rzetelnego i sprawiedliwego procesu.
Po dokonaniu analizy decyzji sądów kilku różnych państw członkowskich, a także w oparciu o poglądy doktryny względem tzw. „testu LM”, HFPC oceniła, że model zaproponowany przez TSUE, należy ocenić pozytywnie w zakresie w jakim wskazuje, że kryzys praworządności w danym państwie może stanowić podstawę odmowy wykonania ekstradycji na podstawie ENA. Niestety, faktyczna praktyka jasno pokazuje, że rzeczone rozwiązanie przenosi zbyt duży ciężar na sądy krajowe. Oczekuje się bowiem od nich przeprowadzenia złożonej analizy stanu praworządności w danym państwie członkowskim, jednocześnie zestawiając ją ze zindywidualizowanymi okolicznościami dotyczącymi samego aresztowanego. W efekcie, stwierdzenie na drodze testu LM, że prawo do rzetelnego i sprawiedliwego procesu danej osoby, może być naruszone jeżeli zostanie wydana ona do państwa wnioskującego o ekstradycję, jest niemalże niemożliwe.
Rekomendacje
HFPC zaproponowała, że wprowadzenie rozwiązań proceduralnych, które gwarantowałyby, iż w sprawie osoby wydawanej nie będzie orzekał sędzia powołany przez neo-KRS, potencjalnie umożliwiłoby wykonanie ekstradycji w oparciu o ENA bez konieczności przeprowadzania przez sąd rozpatrujący wniosek zindywidualizowanej testu dotyczącego konkretnych zagrożeń dla prawa danej osoby do rzetelnego i sprawiedliwego postępowania sądowego.
