Funkcjonariusze Służby Więziennej i kilku innych agencji będą mieli możliwość ponownego nawiązania stosunku służbowego po tym, gdy wygasł on z mocy prawa – z uwagi na nieobecność w służbie przez okres powyżej 3 miesięcy z powodu tymczasowego aresztowania – jeżeli toczące się wobec danego funkcjonariusza postępowanie karne zostało prawomocnie umorzone bądź zakończyło się uniewinnieniem. To założenia projektu ustawy przegłosowanego przez Senat w odpowiedzi na petycję Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Do tej pory ustawa o Służbie Więziennej, oraz kilka innych ustaw dotyczących służb mundurowych, nie przewidywała prawomocnego umorzenia postępowania karnego bądź zakończenia go wyrokiem uniewinniającym jako podstawy do wszczęcia postępowania w sprawie ponownego nawiązania stosunku służbowego. Natomiast było to już możliwe np. w przypadku uchylenia prawomocnego orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego o przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego i prawomocnego umorzenia nowego postępowania. Takie nielogiczne uregulowanie, noszące wszelkie znamiona luki prawnej, ma właśnie wyeliminować senacki projekt ustawy.
Bez powrotu
Petycja do Senatu powstała na kanwie sprawy, w którą zaangażowała się Helsińska Fundacja Praw Człowieka się pod koniec 2019 roku. Funkcjonariusz Służby Więziennej był tymczasowo aresztowany przez ponad 3 miesiące, przez co jego stosunek służbowy wygasł z mocy prawa. Ostatecznie prokuratura umorzyła postępowanie karne wobec mężczyzny, stwierdzając, że nie popełnił zarzucanych mu czynów.
Niestety, ustawa nie przewiduje jednak, że prawomocne umorzenie postępowania karnego lub wyrok uniewinniający może stanowić podstawę do ponownego nawiązania stosunku służbowego w Służbie Więziennej. Tym samym funkcjonariusz, którego niewinność została prawomocnie stwierdzona, mógłby co najwyżej ubiegać się o ponowne przyjęcie do służby. W konsekwencji wiązało się to również z innym dolegliwościami, jak np. konieczność zwrotu pomocy finansowej na uzyskanie mieszkania. Finalnie sprawa o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie zakończyła się zobowiązaniem Skarbu Państwa do wypłacenia mężczyźnie blisko pół miliona złotych.
Przeoczenie
Co ciekawe, ustawa o Służbie Więziennej dopuszcza ponowne nawiązanie stosunku służbowego np. z funkcjonariuszem, wobec którego zostanie uchylony prawomocny wyrok skazujący i następnie w nowym postępowaniu wydany wyrok uniewinniający, ale nie wtedy, gdy taki wyrok zapadnie od razu.
W naszej opinii to oczywiste, że skoro wszczęcie postępowania w przedmiocie ponownego nawiązania stosunku służbowego jest możliwe np. w przypadku uchylenia prawomocnego wyroku skazującego przy wydaniu w nowym postępowaniu wyroku uniewinniającego, to tym bardziej powinno być to możliwe, gdy postępowanie od razu zakończyło się wyrokiem uniewinniającym. To ewidentne przeoczenie legislacyjne
– tłumaczy apl. adw. Krzysztof Jarzmus, prawnik HFPC.
Petycja HFPC
Interwencja w jednej sprawie zaowocowała petycją do Marszałka Senatu RP, którą Fundacja złożyła w lutym 2020 roku. HFPC wniosła o rozszerzenie określonego w art. 221 ustawy o Służbie Więziennej katalogu przewidującego sytuacje, w których możliwe jest wszczęcie postępowania w sprawie ponownego nawiązania stosunku służbowego, tak aby było to dopuszczalne również w przypadku funkcjonariuszy Służby Więziennej, których stosunek służbowy wygasł z mocy prawa ze względu na dłuższą niż 3 miesiące nieobecność w służbie z powodu tymczasowego aresztowania, a wobec których postępowanie karne zostało następnie prawomocnie umorzone, ze względu na wystąpienie tzw. negatywnych przesłanek procesowych, bądź też zakończono je wyrokiem uniewinniającym.
W petycji Fundacja wskazała na lukę prawną, która narusza wiele przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Po pierwsze, dyskryminuje funkcjonariuszy Służby Więziennej, których obowiązują znacznie surowsze przepisy niż funkcjonariuszy niektórych innych służb mundurowych. Ponadto nieproporcjonalnie ingeruje w prawo do życia prywatnego. Bezsprzecznie utrudniania bowiem wykonywanie pracy zawodowej, a regulacje nie spełniają przy tym nawet deklarowanego celu, czyli ochrony autorytetu służby, skoro dotyczą osób niewinnych. Fundacja wskazała także, że w obecnym kształcie ustawa narusza standardy uczciwej procedury (rzetelności, spójności, sprawiedliwości proceduralnej).
Prace w komisji senackiej
We wrześniu 2020 r. Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji rozpatrzyła petycję Fundacji i po dyskusji zdecydowała się na zasięgnięcie opinii Ministerstwa Sprawiedliwości na temat jej postulatów.
W kwietniu 2021 r., po pozytywnej opinii Ministerstwa Sprawiedliwości oraz senackiego Biura Legislacyjnego, komisja zadecydowała o kontynuowaniu prac nad petycją i przygotowaniu wstępnego projektu aktu legislacyjnego uwzględniającego postulaty Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Podczas kolejnych posiedzeń komisji, w których brali udział przedstawiciele Fundacji, w oparciu o prowadzone dyskusje oraz analizy autorstwa legislatorów z senackiego Biura Legislacyjnego komisja uznała za zasadne rozszerzenie projektu ustawy o analogiczne zmiany w innych aktach prawnych dotyczących służb mundurowych, w których występuje taki sam problem, czyli Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego.
18 maja 2022 r. Senat przyjął projekt ustawy stosunkiem głosów 52 za, 44 przeciw. Jeden senator wstrzymał się od głosu. Teraz projekt trafi do Sejmu.
Materiały dodatkowe
Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o Służbie Więziennej
