Procedura wyłonienia kandydatów na sędziego Trybunału Konstytucyjnego – rekomendacje HFPC i FOR | Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Wyłonienie kandydata a wybór sędziego TK

Procedura wyłonienia kandydatów, względem całego procesu wyboru nowego sędziego Trybunału, stanowi swoistą „preselekcję”. Jej celem jest wyłonienie osób, które następnie zostaną zgłoszone jako kandydaci na sędziego TK przez uprawniony podmiot – w tym przypadku Prezydium Sejmu – w oparciu o rzetelne, równe i otwarte postępowanie. Ujęcie w klarowne ramy prawne tej jakże istotnej z perspektywy interesu publicznego materii, ma skutkować zwiększeniem efektywności całej procedury wyboru, a finalnie przyczynić się do zagwarantowania odpowiedniej jakości oraz sprawności Trybunału. Uprawniony podmiot – w tym przypadku Prezydium Sejmu – będzie mógł bowiem zgłosić na kandydata osobę, której kompetencje do pełnienia funkcji sędziego TK zostały już odpowiednio zweryfikowane, „dostarczając” w ten sposób jakościowych kandydatów spośród których Sejm będzie wybierał nowego sędziego Trybunału. W ten sposób niejako zagwarantowane zostaje, iż niezależnie od wyboru dokonanego następnie przez niższą izbę polskiego parlamentu, do pełnienia funkcji sędziego TK zostanie wybrana osoba posiadająca odpowiednie kompetencje do zapewnienia właściwego działania tego organu.

Na ten moment kwestia wyboru zgłaszanych kandydatów pozostaje nieuregulowana, co pozwala uprawnionym podmiotom na podejmowanie tej decyzji niemal całkowicie w oparciu o dowolne przesłanki. W konsekwencji, nie tylko społeczeństwo zostaje pozbawione jakiejkolwiek możliwości nadzoru nad kluczowym etapem całego postępowania w przedmiocie wyboru nowego sędziego TK, ale również istotnie wzrasta ryzyko dokonania wyboru kandydata w oparciu o przesłanki inne niż merytoryczne. To z kolei może doprowadzić do wyboru na nowego sędziego Trybunału osoby podatnej na bezprawne naciski, w tym w szczególności te o charakterze politycznym.

Analogiczne postępowanie – w przedmiocie wyłonienia kandydatów na sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – zostało na nowo uregulowane w marcu tego roku. Przyjęte tam rozwiązania, które zostały wypracowane dzięki współpracy Ministerstwa Spraw Zagranicznych z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, stanowią wzór dla modelu zaproponowanego we wspólnym stanowisku FOR i HFPC.

Podstawowe założenia

W ocenie sygnatariuszy, dla właściwego funkcjonowania zaproponowanego modelu kluczowe jest zrealizowanie poniższych założeń:

• przeprowadzenie demokratycznej, transparentnej i równej selekcji kandydatów;

• oparcie decyzji o wyłonieniu kandydatów na przesłankach merytorycznych;
• zagwarantowanie apolityczności całego procesu poprzez przeciwdziałanie wszelkiego rodzaju naciskom, w tym w szczególności tym o charakterze politycznym.

Kluczowe znaczenie zespołu odpowiedzialnego za przeprowadzenie selekcji dla całego procesu

Jedne z najistotniejszych rekomendacji dotyczyły zespołu, który byłby odpowiedzialny za przeprowadzenie selekcji kandydatów.

W proponowanym modelu Prezydium Sejmu wybierałoby kandydata spośród osób zarekomendowanych przez odrębny, niezależny zespół odpowiedzialny za przeprowadzenie preselekcji kandydatów. Przy takich założeniach zagwarantowanie apolitycznego i eksperckiego charakteru zespołu ma kluczowe znaczenie dla całości postępowania. O tym, kto zostanie zarekomendowany przez zespół powinny bowiem decydować przede wszystkim przesłanki merytoryczne, a nie względy polityczne czy innego rodzaju próby wywarcia wpływu na proces decyzyjny zespołu.

Apolityczny i ekspercki charakter zespołu może zostać zagwarantowany przez ukształtowanie jego składu, w taki sposób, aby był on zrównoważony, a jego członkowie reprezentowali zróżnicowane środowiska zawodowe, mieli zbliżoną, ugruntowaną pozycję zawodową i dysponowali odpowiednią wiedzą oraz byli osobami wzbudzającymi szacunek i zaufanie.

W tym celu sygnatariusze zaproponowali, aby członków zespołu wyznaczały następujące podmioty: Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Przewodniczący Krajowej Rady Prokuratorów, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes Polskiej Akademii Nauk, Prezydium Sejmu, Prezydent RP oraz Minister Sprawiedliwości.

Kluczowe zadania zespołu można byłoby podzielić na trzy zasadnicze etapy: 

1. wstępna weryfikacja nadesłanych zgłoszeń pod kątem spełniania przez potencjalnych kandydatów wymogów formalnych do sprawowania funkcji sędziego TK;
2. przeprowadzenie rozmów kwalifikacyjnych z potencjalnymi kandydatami – w celu sprawdzenia wiedzy merytorycznej potencjalnych kandydatów;
3. przedstawienie Prezydium Sejmu listy wyłonionych/rekomendowanych kandydatów.

Każdy z członków zespołu powinien być niezależny i samodzielny przy dokonywaniu oceny stanu wiedzy potencjalnego kandydata.

Transparentność postępowania

Omawiane postępowanie ma wyjątkowe konsekwencje dla interesów społeczeństwa. Dlatego każdy obywatel powinien mieć możliwość łatwego i sprawnego uzyskania jak najbardziej wyczerpujących informacji na temat jego przebiegu.

W tym celu sygnatariusze zarekomendowali m.in., aby:

• wyczerpujące informacje na temat przebiegu każdego z kolejnych etapów procedury były publikowane w Systemie Informacyjnym Sejmu;
• z każdego posiedzenia zespołu był sporządzany protokół, do którego dostęp byłby następnie możliwy w drodze wniosku o dostęp do informacji publicznej;
• publicznie ogłoszona została co najmniej lista osób zarekomendowanych Prezydium Sejmu przez zespół;
• zespół przekazywał Prezydium Sejmu (bądź Marszałkowi Sejmu) kopie wszystkich ww. formularzy (kart ocen) sporządzonych przez członków zespołu w toku przeprowadzania rozmów kwalifikacyjnych, w celu przekazania ich następnie do dyspozycji właściwej komisji sejmowej;
• zapewniona została pełna jawności rozmów kwalifikacyjnych z potencjalnymi kandydatami i zorganizowana została transmisja z ich przebiegu – a w przypadku nieuwzględnienie tego postulatu, aby co najmniej umożliwiona została obecność niezależnych obserwatorów podczas rozmów.

Co dalej?

Helsińska Fundacja Praw Człowieka oraz Forum Obywatelskiego Rozwoju pozytywnie oceniają uwagę jaką Marszałek Sejmu przywiązuje do procedury wyłonienia kandydatów na sędziego TK.

Mamy nadzieję, iż przedstawione rekomendacje doprowadzą do ujęcia tej kluczowej z perspektywy praworządności materii we właściwe ramy prawne, które będą przede wszystkim gwarantowały wybór kandydatów na sędziego TK w oparciu o przesłanki merytoryczne.

Jednocześnie obie organizacje wyrażają dalszą gotowość do współpracy w procesie wypracowania najlepszych rozwiązań w tym zakresie.