Sędzia czy nie-sędzia? Ustawowe uregulowanie statusu osób powołanych przez tzw. nową KRS – opracowanie HFPC
HFPC przygotowała opracowanie odnoszące się do sposobu postępowania z osobami powołanymi na stanowiska sędziowskie przy udziale tzw. nowej KRS. Analizuje m.in. orzecznictwo ETPC odnoszące się do kwestii statusu sędziowskiego, a także normy konstytucyjne, które muszą być wzięte pod uwagę przy przygotowaniu rozwiązań ustawowych regulujących status tych osób. Opracowanie wskazuje także potencjalne ramy mechanizmu autoryzacyjnego powołania sędziowskie dokonane z udziałem tzw. nowej KRS.
Punktem wyjścia dla analizy HFPC było przyjęcie założenia, że obecna Krajowa Rada Sądownictwa nie jest zdolna do pełnienia swojej funkcji, a nieprawidłowości związane ze sposobem powołania KRS, rzutują na wszystkie podejmowane przez nią decyzję, skutkując ich wadliwością. Z drugiej strony nie sposób nie zauważyć, że orzecznictwo międzynarodowych trybunałów, jak i sądów krajowych nie podważyło dotychczas statusu osób powołanych przy udziale tzw. nowej KRS, wskazując jedynie, że w niektórych wypadkach osoby te nie mogą skutecznie utworzyć sądu niezależnego, bezstronnego i ustanowionego zgodnie z prawem.
HFPC podkreśla, że Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej pozwala na złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w czynnościach, czy przeniesienie do innej siedziby tylko z powodów wskazanych w ustawie i wyłącznie na mocy orzeczenia sądu. „Reguła ta, w naszej ocenie wyłącza możliwość ustawowego usuwania osób ze stanu sędziowskiego lub przenoszenia ich na inne stanowiska sędziowskie. Co więcej, każda osoba usunięta lub przeniesiona, zgodnie z bogatym orzecznictwem ETPC, ma prawo do odwołania się do sądu w każdej sprawie odnoszącej się do jej statusu sędziowskiego – wskazuje dr Marcin Szwed, prawnik HFPC”.
Odwołując się do potrzeby uregulowania statusu osób powołanych przez tzw. nową KRS, HFPC wskazała ramy potencjalnego mechanizmu postępowania z takimi osobami. Podkreśliła, że w skutek działań ustawodawcy nie powinno dojść do sytuacji, w której osoby nie dające gwarancji niezależności i bezstronności w dalszym ciągu będą zajmowały stanowiska sędziowskie.
Centralną rolę w mechanizmie autoryzacji HFPC przewidziała dla prawidłowo powołanej Krajowej Rady Sądownictwa, jako kluczowego organu odpowiadającego za proces powoływania sędziów. Zwróciła przy tym uwagę, że powierzenie Radzie takich kompetencji musi się łączyć z przebudową sposobu jej funkcjonowania i znacznym zwiększeniem kadry administracyjnej. Decyzja Krajowej Rady Sądownictwa odmawiająca autoryzacji sędziego automatycznie powinna wiązać się ze skierowaniem do sądu wniosku o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe lub złożenie go z urzędu. W postępowaniu tym sąd z urzędu powinien badać prawidłowość decyzji podjętej przez KRS, biorąc pod uwagę argumenty podniesione przez zainteresowaną osobę.
Zdaniem HFPC, mechanizm autoryzacji powołań sędziowskich powierzony KRS powinien mieć charakter powszechny, co oznacza, że ustawodawca nie powinien z góry wyłączać z niego żadnej z grup osób powołanych na stanowiska sędziowskie przy udziale tzw. nowej KRS. Nie oznacza to jednak, że autoryzacja każdej grupy musi przebiegać w ten sam sposób i z tym samym poziomem szczegółowości. Fundacja proponuje m.in. aby procedurę autoryzacyjną poprzedzał wymóg uprawdopodobnienia istnienia wątpliwości co do niezależności i bezstronności danej osoby. W tych wypadkach, w których nie możliwe byłoby przeprowadzenie dowodu uprawdopodobniającego takie wątpliwości, KRS powinna mieć możliwość decydowania o autoryzacji sędziego w uproszczonej procedurze.
W opracowaniu HFPC wskazała także potencjalne kryteria autoryzacji osób powołanych na stanowiska sędziowskie. Odnoszą się one do relacji sędziów z uczestnikami procesu nominacyjnego i organami władzy, przebiegu tego procesu, w tym stosowaniu kryteriów pozamerytorycznych, a także działań danego sędziego w ramach funkcji pozaorzeczniczych. W ocenie HFPC, jednym z kryteriów powinno być także badanie rezultatów procesu nominacyjnego, w tym tego do jakiego sądu trafił dany kandydat i czy miał do tego odpowiednie kwalifikacje. „Kryteria te są oparte na coraz obszerniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych, w ramach którego stosuje się test wskazany w Uchwale Połączonych Izb Sądu Najwyższego” – wskazuje adw. Marcin Wolny, prawnik HFPC.
HFPC dostrzega przy tym potrzebę dalszych prac nad rozwiązaniem problemu statusu osób powołanych przez nową KRS. „To oczywiste, że zaproponowany przez nas sposób postępowania z powołaniami dokonanymi przez nową KRS nie jest wolny od wad. Traktujemy to jednak jako punkt wyjścia do dalszej dyskusji i wspólnego poszukiwania rozwiązań, które nie spowodują za kilka lat uznania przez ETPC, że Polska naruszyła art. 6, 8 i 13 Konwencji, nie gwarantując osobom powołanym na stanowiska sędziowskie przy udziale tzw. nowej KRS minimum gwarancji proceduralnych. Taka sytuacja kompromitowałaby proces przywracania praworządności i przeniosłaby problemy, z którymi obecnie się borykamy na zupełnie inny poziom” – zgodnie wskazują Marcin Szwed i Marcin Wolny.
Opracowanie zostało przygotowane w ramach działań Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka finansowanych z Funduszy Norweskich w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy.
