Kryzys humanitarny na polsko-białoruskiej granicy trwa. W tym czasie, sądy wydały już szereg wyroków potwierdzających, że stosowany w większości przypadków sposób zawracania cudzoziemców do linii granicy z Białorusią, tj. bez zbadania ich indywidualnej sytuacji i bez wszczęcia wobec nich przewidzianych prawem procedur, jest niezgodny z przepisami prawa krajowego, unijnego i międzynarodowego. Sądy podkreślają, że także wobec cudzoziemców i cudzoziemek przekraczających granicę w sposób nieuregulowany muszą być wszczęte odpowiednie procedury.
Wyroki sądów
W wydanych wyrokach określone zostały obowiązki ciążące na funkcjonariuszach władzy publicznej dokonujących zatrzymania osób, które przekroczyły polsko-białoruską granicę. Do tych obowiązków należy wszczęcie i należyte przeprowadzenie wobec każdej osoby określonych prawem procedur. Spełnienie tych obowiązków nie jest możliwe w przypadku odesłania cudzoziemca do linii granicy natychmiast po jego zatrzymaniu i bez dokonania rzetelnej oceny indywidualnej sytuacji danego cudzoziemca. Jak podkreślają sądy, w sytuacji zjawiska nieuregulowanej migracji konieczne jest zachowanie równowagi pomiędzy ochroną granic a przestrzeganiem podstawowych praw cudzoziemców. Nawet przekroczenie granicy w sposób nieuregulowany nie może wyłączać stosowania międzynarodowej zasady non-refoulement, która zabrania zawracania cudzoziemców do państw, w których grozi im niebezpieczeństwo.
Odpowiedzialność funkcjonariuszy za stosowanie push-backów
Zdaniem HFPC, funkcjonariusze i funkcjonariuszki SG nie stosujący się do opisanego powyżej wzorca postępowania, a zatem dokonujący zawrócenia cudzoziemca poza granice Polski bez zbadania jego sytuacji, a często także z narażeniem jego życia lub zdrowia, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Powołanie się na wykonywanie rozkazu nie zwalnia od odpowiedzialności, jeżeli funkcjonariusz wiedział o tym, że popełnia przestępstwo.
W grę może wchodzić art. 231 k.k., czyli przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariuszy publicznych, a także inne przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej za narażanie człowieka na utratę życia lub zdrowia, bezprawne pozbawienie wolności, czy też porzucenie osoby małoletniej.
Każdy funkcjonariusz jest zobowiązany odmówić wykonania rozkazu lub innego polecenia, jeżeli jego wykonanie łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa. O takiej odmowie funkcjonariusz powinien zameldować pisemnie Komendantowi Głównemu Straży Granicznej z pominięciem zwykłej drogi służbowej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, odmowa wykonania bezprawnego rozkazu nie może się wiązać z negatywnymi konsekwencjami dla funkcjonariusza SG.
Poradnik HFPC
Helsińska Fundacja Praw Człowieka opracowała krótki poradnik dotyczący obowiązku odmowy wykonania niezgodnego z prawem rozkazu przez funkcjonariuszy i funkcjonariuszki SG. W poradniku umieściliśmy informacje dotyczące:
- dotychczasowych wyroków sądów krajowych w sprawie tzw. „push-backów”, czyli obecnie stosowanego sposobu zawracania cudzoziemców do linii granicy państwowej,
- możliwej odpowiedzialności karnej funkcjonariuszy i funkcjonariuszek Straży Granicznej za przestępstwa popełnione w toku działań zmierzających do odesłania cudzoziemców do Białorusi,
- obowiązku odmowy wykonania rozkazu lub innego polecenia łączącego się z popełnieniem przestępstwa,
- bezpłatnego wsparcia prawnego oferowanego przez HFPC funkcjonariuszom i funkcjonariuszkom SG ponoszącym negatywne konsekwencje za odmowę wykonania niezgodnego z prawem rozkazu.
Poradnik jest elementem szerszej kampanii informacyjnej skierowanej do funkcjonariuszy i funkcjonariuszek SG, pełniących służbę na polsko-białoruskiej granicy. W ramach kampanii HFPC dociera do funkcjonariuszy z informacją prawną. HFPC deklaruje ponadto zapewnienie pomocy prawnej tym funkcjonariuszom i funkcjonariuszkom SG, których spotkają negatywne konsekwencje służbowe w związku z odmową wykonania niezgodnego z prawem rozkazu. W celu uzyskania porady lub umówienia spotkania z prawnikami Fundacji, prosimy o kontakt drogą mailową pod adresem: [email protected].
