W maju 2021 roku zapadł jeden z kluczowych wyroków Trybunału w Strasburgu dotyczących praworządności w Polsce. W orzeczeniu ze skargi spółki Xero Flor trybunał stwierdził, że udział osoby nieprawidłowo wybranej na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego w składzie orzekającym naruszył prawo do sądu. Do tej pory jednak polskie władze nie podjęły żadnych działań, by wykonać decyzję ETPC.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka skierowała do Komitetu Ministrów Rady Europy (ciała zajmującego się monitorowaniem wykonania wyroków ETPC) pismo, w którym wyjaśnia, dlaczego wyroku nie można uznać za wykonany i rekomenduje dalsze działania komitetu.
Podważyć wyrok
HFPC wskazała, że tuż po ogłoszeniu wyroku przez ETPC przedstawiciele polskich władz kwestionowali jego ważność i moc wiążącą. Prokurator Generalny skierował natomiast wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z Konstytucją – konkretnie art. 6 ust. 1 EKPC gwarantującego prawo do sądu w zakresie, w jakim przepis ten znajduje zastosowanie do postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Zdaniem Fundacji, wniosek ten był nie tylko niezasadny, ale i niedopuszczalny, bo miał na celu kontrolę konkretnego wyroku sądu międzynarodowego (a więc orzeczenia w sprawie Xero Flor), a Trybunał Konstytucyjny nie posiada takich kompetencji.
Niebezpieczna interpretacja przepisów
Mimo to, w wyroku z 24 listopada 2021 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 6 ust. 1 EKPC, w zakresie objętym wnioskiem Prokuratora Generalnego, jest niezgodny z Konstytucją. W ocenie Fundacji interpretacja przyjęta przez TK w tym orzeczeniu jest niebezpieczna, bo prowadzi do stworzenia mechanizmu, za pomocą którego można zakwestionować moc wiążącą każdego wyroku ETPC.
Ryzyko to potwierdza kolejny wyrok Trybunału Konstytucyjnego, z 10 marca 2022 r., w którym stwierdzono niekonstytucyjność art. 6 EKPC w zakresie wyznaczonym wyrokami ETPC w sprawach Broda i Bojara przeciwko Polsce oraz Reczkowicz przeciwko Polsce, Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce i Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce. Wszystkie z tych wyroków dotyczyły praworządności w Polsce – odwoływania prezesów sądów oraz statusu sędziów powołanych na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa w składzie wynikającym z kontrowersyjnej ustawy uchwalonej przez Sejm w 2017 r.
Nic się nie stało
Wyrok ETPC w sprawie Xero Flor wciąż pozostaje niewykonany. Osoby nieprawidłowo wybrane na stanowiska sędziów TK w dalszym ciągu uczestniczą w składach orzekających, w tym w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną – czyli dokładnie tak, jak w przypadku skargi spółki Xero Flor.
Narzędzie w rękach władzy
HFPC wskazała też na inne okoliczności, które mogą negatywnie oddziaływać na niezależność, bezstronność i prawidłowość funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego. W tym zakresie zwróciła uwagę na takie kwestie, jak nieprawidłowości w procedurze powołania obecnej Prezes TK Julii Przyłębskiej, zarzuty dotyczące arbitralnego wyznaczania składów orzekających przez Prezes TK czy doniesienia medialne o jej spotkaniach z politykami partii rządzącej. Fundacja omówiła również przypadki instrumentalnego wykorzystywania TK przez rządzących, m.in. do podważania orzeczeń ETPC i Trybunału Sprawiedliwości UE.
Rekomendacje
Zdaniem Fundacji w celu wykonania wyroku w sprawie Xero Flor polskie władze muszą zapewnić, że osoby nieprawidłowo wybrane na stanowiska sędziowskie nie będą uczestniczyły w rozpoznawaniu spraw przez Trybunał Konstytucyjny.
Ponadto, jak podkreśla HFPC, władze muszą powstrzymać się od komentarzy podważających moc prawną tego wyroku oraz wszelkich innych orzeczeń ETPC. Nie powinny też kierować do TK wniosków o kontrolę konstytucyjności tych orzeczeń, również pod pretekstem kontroli konstytucyjności samej Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Co więcej, sędziowie powołujący się na wyrok w sprawie Xero Flor oraz inne orzeczenia ETPC, w tym te uznane przez TK za niekonstytucyjne, nie mogą być pociągani do odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Zobacz, na czym polega wykonanie wyroku ETPC
