W maju Europejski Trybunał Praw Człowieka zakomunikował polskiemu rządowi skargę w sprawie W. przeciwko Polsce.
- Sprawa dotyczy przerwania dostępu do terapii hormonalnej dla transpłciowej kobiety przebywającej w zakładzie karnym dla mężczyzn.
- Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa do życia, zakazu tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, prawa do prywatności, prawa do skutecznego środka odwoławczego oraz zakazu dyskryminacji.
- HFPC przedstawiła Trybunałowi w Strasburgu opinię przyjaciela sądu w tej sprawie.
- W opinii Fundacja odniosła się do ogólnej sytuacji osób transpłciowych w Polsce i polskich jednostkach penitencjarnych oraz do międzynarodowych standardów odnoszących się do zapewnienia im adekwatnej opieki zdrowotnej w miejscach pozbawienia wolności.
Zapewnienie adekwatnej opieki medycznej osobom transpłciowym
Jak wynika z przedstawionego w komunikacji stanu faktycznego, skarżąca to transpłciowa kobieta, która od 2013 r. odbywa karę pozbawienia wolności. Od dziecka identyfikowała się jako kobieta, ale dopiero w 2018 r., po samookaleczeniu, lekarz stwierdził, że brak podjęcia terapii hormonalnej będzie stanowił zagrożenie dla jej życia i zdrowia psychicznego. Dyrektor więzienia, w którym wówczas przebywała, wyraził zgodę na leczenie, jego koszty musiała jednak ponosić sama osadzona. Po przeniesieniu do innej jednostki skarżąca wystąpiła z wnioskiem o wyrażenie zgody na przesłanie leków – na to zgody nie wyraził jednak dyrektor zakładu karnego. Sytuację zmieniło dopiero zastosowanie środka tymczasowego przez ETPC, zgodnie z którym dyrektor zobowiązany był do zapewnienia leków skarżącej.
Opinia HFPC: Państwo ma obowiązek zapewnić dostępność medycznej tranzycji w miejscach pozbawienia wolności
HFPC w przedstawionej Trybunałowi opinii wskazała, że ogólna sytuacja osób transpłciowych w Polsce na tle innych państw Unii Europejskiej i Rady Europy jest szczególnie trudna. W rankingu ILGA Europe Polska zajęła ostatnie miejsce wśród państw UE, co osoby tworzące opracowanie uzasadniły m.in. dehumanizującą osoby LGBTI kampanią wyborczą czy tworzeniem tzw. stref wolnych od LGBT. Badania Agencji Praw Podstawowych wskazały z kolei, że 96% respondentek i respondentów z Polski nie uznawało działań polskich władz w zakresie zwalczania homofobii i transfobii za wystarczające – jednocześnie odsetek osób, które na tym tle doświadczyć miały przemocy był najwyższy pośród państw UE. Mimo to aż 36% osób doświadczających przemocy zaniechało zawiadomienia o tym organów ścigania ze względu na obawę homo- lub transfobicznej reakcji funkcjonariuszy. Osoby transpłciowe – jak wynika z przytaczanych w opinii badań – są na tę przemoc szczególnie narażone. W polskim systemie prawnym brakuje jednocześnie regulacji procedury prawnej tranzycji, a niedostateczna świadomość pracowników medycznych w zakresie szczególnych problemów i potrzeb osób transpłciowych jest jednym z problemów sygnalizowanych w międzynarodowych raportach.
W tym kontekście HFPC podkreśla, że osoby transpłciowe (podobnie jak osoby interpłciowe czy niebinarne) mogą nie być odpowiednio chronione w miejscach pozbawienia wolności. Brak jest szczególnych regulacji i wewnętrznych procedur wypracowanych przez Służbę Więzienną, które zabezpieczałyby prawa osób transpłciowych, a ochrona bezpieczeństwa i zapewnienie adekwatnej opieki medycznej odbywają się w oparciu o generalne zasady wyrażone w Kodeksie karnym wykonawczym i rozporządzeniach.
Szczególne narażenie osób transpłciowych w miejscach pozbawienia wolności na niewłaściwe traktowanie sygnalizował szereg instytucji zajmujących się prawami człowieka i prewencją tortur – również w kontekście dostępności medycznej tranzycji. Podkomitet ds. Zapobiegania Torturom (SPT) podkreślał niejednokrotnie, że władze państwowe powinny identyfikować i odpowiednio reagować na szczególne potrzeby osób transpłciowych w zakresie ochrony zdrowia (w tym zapewnić w razie potrzeby dostępność terapii hormonalnej). Odmowa leczenia związanego z uzgodnieniem płci czy niewłaściwe zwracanie się do transpłciowych pacjentów mogą stanowić przykłady niewłaściwego traktowania. Specjalny Sprawozdawca ds. tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania podkreślił, że osoby transpłciowe często doświadczają trudności w dostępie do adekwatnej opieki medycznej ze względu na brak świadomości lub niewrażliwość personelu medycznego. Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości zwracało również uwagę na konieczność zapewnienia opieki zdrowotnej w zakresie zdrowia psychicznego, bowiem osoby LGBTI są bardziej narażone na przemoc, dyskryminację i poniżające traktowanie w miejscach pozbawienia wolności. Komitet Ministrów Rady Europy wskazywał z kolei na konieczność podjęcia kroków w celu zapewnienia bezpieczeństwa i poszanowania godności osób transpłciowych w jednostkach penitencjarnych i umożliwienia im rzeczywistego dostępu do procedur uzgodnienia płci bez zbędnych utrudnień.
Problematyka opieki zdrowotnej dla osób transpłciowych pozbawionych wolności stała się przedmiotem regulacji w niektórych państwach. Po wizytacji Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom (CPT), która wskazała na istotne problemy z ochroną praw osób transpłciowych w więzieniach, Malta wprowadziła obszerną regulację w tym zakresie. Odnosząc się do opieki medycznej, w regulacji wskazano na konieczność zapewnienia niezwłocznego dostępu do medycznej i prawnej tranzycji, wsparcia transpłciowych więźniów i priorytetowego traktowania ich potrzeb w zakresie zdrowia psychicznego. Na podobne wymogi wskazuje również Światowe Stowarzyszenie Specjalistów(-tek) do spraw Zdrowia Osób Transpłciowych, podkreślające niezbędność zabezpieczenia niedyskryminacyjnego dostępu do opieki medycznej i negatywne skutki jej nagłego przerwania.
Panuje zgoda, że osoby transpłciowe stanowią szczególnie narażoną na niewłaściwe traktowanie grupą więźniów, a ich potrzeby w zakresie ochrony zdrowia (w tym w szczególności odnoszące się do tranzycji medycznej) muszą być odpowiednio zabezpieczone. W odmiennym przypadku dojść może do szczególnie poważnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego i fizycznego osób pozbawionych wolności” – podkreśla w opinii Fundacja.
