HFPC przedłożyła opinię do rządowego projektu ustawy modyfikującego zasady użycia broni palnej przez funkcjonariuszy służb oraz żołnierzy Sił Zbrojnych. Zwróciła przy tym uwagę, że projektowane wyłączenie bezprawności niektórych działań funkcjonariuszy służb i żołnierzy może prowadzić do naruszenia przez Polskę nakazu ochrony życia i zakazu tortur oraz nieludzkiego traktowania.
Wniesiony do Sejmu projekt wyłącza odpowiedzialność karną funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej oraz żołnierzy sił zbrojnych, którzy używają w określonych okolicznościach środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej niezgodnie z zasadami ich użycia lub ich przeznaczeniem. Zgodnie z jego założeniami w określonych przypadkach, np. w wypadku niepodporządkowaniu się do porzucenia niebezpiecznego przedmiotu, funkcjonariusz nie będzie odpowiadał karnie, za naruszenie reguł użycia broni palnej, „o ile okoliczności, w jakich dopuścił się danego zachowania, wymagały od niego natychmiastowego działania”.
Zdaniem HFPC nawet wzmożona presja migracyjna nie stwarza uzasadnienia dla wprowadzenia tak radykalnych zmian. Migracja, także wykorzystywana instrumentalnie przez władze Białorusi czy Federacji Rosyjskiej, sama w sobie nie jest zjawiskiem natury militarnej. Granicę przekraczają osoby cywilne, wśród nich są rodziny z dziećmi, dzieci bez opieki, osoby starsze, osoby chore, osoby z niepełnosprawnościami. W tych warunkach jakiekolwiek stosowanie przymusu bezpośredniego, zwłaszcza broni palnej, powinno nadal podlegać daleko idącym ograniczeniom, w tym zasadzie proporcjonalności, a każde nadużycie tych środków winno być oceniane pod kątem ewentualnego popełnienia przez funkcjonariuszy przestępstwa przekroczenia uprawnień. Projektowana regulacja, ingerująca w sferę uprawnień służb, może również rodzić obawy w kontekście kryminalizowania niesienia pomocy humanitarnej świadczonej na pograniczu polsko-białoruskim oraz narażenia na represje osób, które takiej pomocy udzielają.
W opinii HFPC zwraca uwagę, że projektowane rozwiązanie pozwoli na nieproporcjonalne używanie środków przymusu bezpośredniego i broni palnej, w tym odejście od kluczowych reguł związanych z używaniem broni palnej. „Zwracamy uwagę, że tego rodzaju rozwiązania są zbędne. Już obecnie funkcjonujące przepisy pozwalają, w sytuacjach związanych z zagrożeniem życia lub zdrowia, na odstępstwo od określonych regulacji dotyczących użycia broni lub środków przymusu bezpośredniego. Stanowią one podstawę do działania funkcjonariuszy państwa, uchylając bezprawność takich działań. Pod względem skutków działają więc one tak samo jak projektowane regulacje” – wskazuje adw. Marcin Wolny, prawnik HFPC.
Wprowadzenie omawianych przepisów, w istocie spowoduje bezkarność funkcjonariuszy rażąco naruszających zasady stosowania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej. Wskutek ich wprowadzenia z gwarancji bezkarności będą mogli skorzystać m.in. funkcjonariusze strzelający gumowymi kulami w kierunku kobiet w ciąży czy dzieci, wydający rozkaz do użycia broni palnej w formule „strzelać tak, aby zabić”, jak również ci, którzy użyją jej w sposób zagrażający życiu lub zdrowiu innych funkcjonariuszy albo wydadzą rozkaz do użycia broni palnej przez pododdział zwarty. „Takie rozwiązania budzą zasadnicze wątpliwości pod kątem zgodności z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, zgodnie z którą Rzeczpospolita zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia” - podkreśla adw. Jarosław Jagura, prawnik HFPC.
HFPC zwróciła także uwagę na niezgodność projektowanych rozwiązań z art. 2 i 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podkreślając, że przepisy Konwencji obligują do ustanowienia ram prawnych i organizacyjnych określających okoliczności, w których funkcjonariusze państwa mogą użyć siły i broni palnej. „Konwencja wymaga także przeprowadzenia postępowania przygotowawczego w sytuacjach, w których użycie siły przez funkcjonariusza państwa spowodowało zgon osoby. Wprowadzenie proponowanego kontratypu faktycznie uniemożliwi prowadzenie takiego postępowania i poznanie szczegółowych okoliczności, w których doszło do użycia siły. Narazi nas to na odpowiedzialność przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka” – podkreśla Marcin Wolny.
Fundacja krytycznie odniosła się także do innych zmian w ustawie o obronie Ojczyzny, w tym wprowadzenia oddzielnych zasad użycia środków przymusu bezpośredniego przez żołnierzy sił zbrojnych, innych od tych dotyczących funkcjonariuszy Policji czy Straży Granicznej. „Wskazaliśmy, że taki sposób regulacji rozwarstwi zasady użycia środków przymusu bezpośredniego, powodując brak konieczności stosowania się przez żołnierzy do np. zakazu używania innych niż siła fizyczna środków przymusu względem kobiet w ciąży i dzieci” – wskazuje J. Jagura.
