Fundacja w opinii wskazała na liczne problemy, które rodzi brak ustawowego uregulowania procedury, z której mogłyby skorzystać osoby transpłciowe.
Sprawa Y. p. Polsce dotyczy transmężczyzny, którego płeć w akcie urodzenia została określona jako żeńska. Y. przeszedł sądową procedurę uzgodnienia płci, w efekcie czego zmieniono jego imię oraz oznaczenie płci w podstawowych dokumentach na płeć męską. Jednak w odpisach zupełnych aktów urodzenia nadal widnieją dane ujawniające jego poprzednią tożsamość i płeć oznaczoną pierwotnie w akcie urodzenia. Skarżący obecnie przebywa we Francji i na potrzeby uzyskania obywatelstwa francuskiego i rozpoczęcia procedur adopcyjnych musi przedstawić odpis zupełny aktu urodzenia. Y. zarzucił władzom polskim naruszenia jego prawa do poszanowania życia prywatnego, ponieważ władze nie dopełniły swojego obowiązku zagwarantowania pełnego uznania jego tożsamości płciowej i pewnych sytuacjach mogą zostać ujawnione jego stare dane i to, że jest osobą transpłciową. Zdaniem Y. brak możliwości wydania mu nowego aktu urodzenia, który nie zdradzałby tych okoliczności powoduje jego dyskryminację.
Brak odpowiedniej ustawowej procedury
Obecnie w Polsce nie ma uregulowania ustawowego dotyczącego procedury uzgodnienia płci, a jedyna dostępna ścieżka, wypracowana w wyniku praktyki sądowej, jest krytykowana. Aby zmienić oznaczenie płci w akcie urodzenia na zgodne z płcią odczuwaną, osoby transpłciowe muszą pozwać swoich rodziców, co jest odbierane jako stygmatyzujące i upokarzające. Ponadto, wobec braku jednolitego modelu tych postępowań przebieg spraw o uzgodnienie płci może się od siebie różnić w poszczególnych sądach. Wyrok sądu stanowi podstawę do wprowadzenia zmian w aktach stanu cywilnego. W efekcie w odpisie skróconym aktu urodzenia takiej osoby widoczne są jedynie dane uwzględniające dokonaną korektę płci metrykalnej, jednak odpis zupełny aktu urodzenia uwidacznia także poprzednie dane.
W 2015 r. Sejm przyjął ustawę o uzgodnieniu płci, której celem było wprowadzenie odrębnej i dostosowanej procedury w tych sprawach. Planowane rozwiązania zakładały przede wszystkim zrezygnowanie z obowiązku pozywania rodziców. Ustawa określała równie w sposób kompleksowy skutki uzgodnienia płci, jednak została zawetowana przez Prezydenta RP i nigdy nie weszła w życie.
HFPC wskazuje na potrzebę zmian w kierunku poszanowania praw osób transpłciowych
HFPC w opinii przesłanej Trybunałowi wskazała, że m.in. wśród państw Europy widoczny jest trend zmierzający w kierunku przyjmowania rozwiązań, które mają umożliwić i ułatwić osobom transpłciowym pełne respektowanie ich tożsamości płciowej. W ostatnich latach nowoczesne regulacje przyjęto m. in. w Belgii, Danii, Irlandii, Luksemburgu, Portugalii, Norwegii czy na Malcie.
Pełne poszanowanie praw osób transpłciowych powinno zakładać również możliwie najdalej idące ograniczenie w uwidacznianiu w oficjalnych dokumentach danych tych osób sprzed skorzystania z odpowiedniej procedury. Zachowanie w tajemnicy faktu przejścia procedury uzgodnienia płci może mieć istotna znaczenie dla poszanowania godności i prawa do prywatności tych osób – wskazuje adw. Jarosław Jagura, prawnik HFPC.
Przykładowo w Argentynie, na Malcie, w Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii istnieją rozwiązania, które przewidują ograniczanie do minimum sytuacji, w których ujawnieniu uległaby ich poprzednia tożsamość lub pierwotnie oznaczona płeć i zwykle dzieje się to za zgodą tej osoby lub za odpowiednim zezwoleniem sądu.
W opinii Fundacja podkreśliła, że rozstrzygnięcie ETPC będzie miało istotne znaczenie nie tylko dla samego Skarżącego, ale też dla innych osób transpłciowych w Polsce.
Kalendarium:
- 1992 r. – zapada wyrok, w którym sąd nakazuje określić w akcie urodzenia płeć Y. jako męską;
- 2005 r. – Y. domaga się usunięcia z aktów stanu cywilnego wzmianki o orzeczeniu sądu uzgadniającym płeć;
- 2008 r. – Naczelny Sąd Administracyjny ostatecznie przesądza, że nie jest możliwe usunięcie wzmianki z aktu urodzenia;
- 2011 r. – Y. domaga się wydania nowego aktu urodzenia (bez danych wskazujących na uzgodnienie płci);
- 2014 r. – Sąd Najwyższy orzeka, że zgodnie z obowiązującymi przepisami w przypadku uzgodnienia płci nie jest możliwe wydanie nowego aktu urodzenia;
- 2014 r. – Y. wnosi skargę do ETPC;
- 2019 r. – skarga zostaje zakomunikowana rządowi polskiemu.
