"Przyznanie językowi śląskiemu statusu języka regionalnego jest krokiem w stronę poszanowania praw człowieka w wymiarze indywidualnym, rozumianym jako prawo każdego do zachowania własnej tożsamości językowo-kulturowej" - wskazuje HFPC w liście do Prezydenta Andrzeja Dudy. HFPC apeluje do Prezydenta o podpisanie nowelizacji ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych.
Język śląski
Z końcem kwietnia 2024 r. Sejm przyjął nowelizację ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, w świetle której język śląski został uznany za język regionalny.
Według danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2021 r. prawie 600 000 obywateli i obywatelek Polski deklaruje śląską identyfikację narodowo-etniczną, albo jako jedyną, albo jako współistniejącą z innymi. Językiem śląskim, według deklaracji, posługuje się zaś ponad 460 000 osób. Dotychczas w świetle polskiego prawa status języka regionalnego miał tylko język kaszubski.
W ocenie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka przyznanie językowi śląskiemu statusu języka regionalnego jest nie tylko krokiem w stronę poszanowania praw człowieka w wymiarze indywidualnym, rozumianym jako prawo każdego do zachowania własnej tożsamości językowo-kulturowej, ale stanowi też realizację ciążącego na państwie polskim obowiązku udzielenia systemowego wsparcia tym społecznościom, których przodkowie od pokoleń zamieszkiwali obecne terytorium RP, które mają poczucie swojej odrębnej tożsamości kulturowej i które wyrażają wolę jej zachowania.
Konieczność uregulowania statusu języka śląskiego
Zgodnie z postanowieniami Europejskiej Karty języków regionalnych lub mniejszościowych językiem regionalnym może być język, który jest tradycyjnie używany na określonym terytorium państwa przez jego obywateli tworzących grupę mniejszą liczebnie od pozostałej części ludności i który różni się od oficjalnego języka tego państwa.
Preambuła Karty nie pozostawia wątpliwości, że prawo do używania języka regionalnego publicznie i w życiu prywatnym jest prawem niezbywalnym, zgodnie z zasadami zawartymi w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych (dalej jako: Pakt) i zgodnie z duchem Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Karta celowo nie przesądza, czym są dialekty i od jakiego momentu określona forma wyrażania stanowi odrębny i samodzielny język. Rozstrzygniecie jakichkolwiek wątpliwości w tym zakresie nie powinno zależeć wyłącznie od kryteriów językowych. Istotne bowiem są również zjawiska psychologiczno-socjologiczne oraz polityczne, które mogą kreować różne odpowiedzi co do tego, jaki etnolekt powinien zyskać status języka regionalnego. Ostateczna decyzja w tym zakresie należy do państwa i powinna zostać podjęta zgodnie z procedurami demokratycznymi.
Apel do Prezydenta
Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym w dotychczasowym brzmieniu odwołuje się bezpośrednio do postanowień Karty i uznaje za regionalny taki język, który jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli stanowiących grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności, oraz różni się od oficjalnego języka tego państwa i nie stanowi ani dialektu oficjalnego języka, ani języka migrantów.
W ocenie Fundacji obecna nowelizacja, uznająca język śląski za język regionalny, zapewnia odpowiednie poszanowanie praw społeczności śląskiej oraz praw podmiotowych członków i członkiń tej społeczności, a także stanowi właściwą odpowiedź na wezwanie do dialogu, wystosowane do władz polskich przez Komitet Ekspertów i Komitet Ministrów Rady Europy.
Zdaniem HFPC zupełnie niezrozumiałe są "obawy, iż korzystanie przez jakąkolwiek społeczność z praw gwarantowanych w aktach prawa międzynarodowego, Konstytucji RP i przepisach prawa krajowego stanowić będzie przejaw separatyzmu, czy też będzie równoznaczne z dążeniem do naruszenia integralności państwa".
"Nadanie językowi śląskiemu statusu języka regionalnego sprawi, że społeczności posługującej się tym językiem przyznane zostanie prawo do utrzymania i rozwoju własnej tożsamości, zbliżone swym zakresem do prawa, z którego zgodnie z art. 35 Konstytucji RP korzystać mogą mniejszości narodowe i etniczne, i z którego obecnie korzystają Kaszubi" - czytamy w wystąpieniu.
