HFPC skierowała do Prezydenta RP analizę zawierającą postulaty zmian w ramach prac nad reformą wymiaru sprawiedliwości. Opracowanie opiera się o wieloletni udział HFPC w monitorowaniu zmian prawa w zakresie wymiaru sprawiedliwości, jak również o problemy związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości zgłaszane przez osoby indywidualne, które zwracają się do Fundacji.
W ocenie HFPC kluczowe przy reformowaniu wymiaru sprawiedliwości jest zagwarantowanie, aby projektowane zmiany mieściły się w konstytucyjnych ramach wyznaczanych m.in. przez zasadę trójpodziału władzy, nieusuwalność sędziów oraz prawo do sądu. Ponadto należy wykorzystać potencjał Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości podległego Ministerstwu Sprawiedliwości.
„Reforma wymiaru sprawiedliwości nie może być celem samym w sobie” – wskazuje dr Barbara Grabowska-Moroz, prawniczka HFPC. „Sądy muszą stanowić narzędzie służące zapewnieniu skutecznej ochrony praw i wolności obywateli” – dodaje Barbara Grabowska-Moroz.
Niezbędne jest opracowanie ustawy o biegłych sądowych, która zapewni właściwą selekcję biegłych, nadzór nad nimi, jak również zagwarantuje odpowiednie wynagrodzenie zachęcające najlepszych biegłych do pracy w wymiarze sprawiedliwości.
Ponadto zdaniem HFPC:
- Należy zabezpieczyć odpowiedni dostęp do pomocy prawnej dla potrzebujących (w tym dla osób pozbawionych wolności) oraz zwiększyć udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w ramach granic przewidzianych w Konstytucji (art. 182 Konstytucji).
- Ograniczenie obowiązków sądów (pozostające w zgodzie z Konstytucją i prawem międzynarodowym) oraz wzmocnienie polubownych form rozwiązywania sporów (oraz zapewnienie pomocy prawnej) mogą doprowadzić do ograniczenia liczby spraw kierowanych do sądów.
- Należy ograniczyć delegowanie sędziów – obecne regulacje w tym zakresie zaburzają sprawność pracy sądów, jak również osłabiają gwarancje niezawisłości sędziów.
- Elementem reformy wymiaru sprawiedliwości powinno być prawidłowe wykonanie wyroku ETPC w sprawie Rutkowski przeciwko Polsce dotyczącego przewlekłości postępowań sądowych.
Prezydent RP po zawetowaniu ustawy o Sądzie Najwyższym oraz nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa poinformował, że w najbliższym czasie przedstawi nowe wersje projektów reformujących sądownictwo. W sierpniu 2017 r. Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” skierowało do Prezydenta RP projekty zmian w ustawach: o Krajowej Radzie Sądownictwa, o Sądzie Najwyższym i Prawa o ustroju sądów powszechnych.
