Jakie prawa są naruszane podczas procedury pushbacków? Komentarze HFPC złożone do ETPCz | Helsińska Fundacja Praw Człowieka

W obserwacjach HFPC zwraca uwagę, że dwie regulacje, wprowadzone w reakcji na kryzys humanitarny na granicy polsko-białoruskiej, rażąco obniżyły standardy ochrony praw człowieka w Polsce. Jest to praktyka zawracania cudzoziemca do linii granicy na podstawie tzw. Rozporządzenia Granicznego, a także na podstawie postanowienia komendanta placówki Straży Granicznej o opuszczeniu terytorium Polski, wydawanego zgodnie z art. 303b ustawy o cudzoziemcach. Autorzy i autorki obserwacji argumentują, że przepisy Rozporządzenia naruszają zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców, wynikający z art. 4 Protokołu nr 4 do EKPC. Stwierdzają też, że od decyzji o zawróceniu do linii granicy na podstawie Rozporządzenia nie można się w skuteczny sposób odwołać, jako że można jedynie złożyć skargę do sądu administracyjnego po wykonaniu czynności, co nie wstrzymuje samego zawrócenia. Odnośnie postanowienia o opuszczeniu terytorium Polski, przysługuje do niego zażalenie, skorzystanie z prawa do zażalenia nie wstrzymuje jednak wykonania postanowienia.  

Autorzy i autorki obserwacji wskazują także, że Straż Graniczna narusza przepisy EKPC przez odstąpienie do badania sytuacji indywidualnej cudzoziemca, uniemożliwienie mu przedstawienia argumentów przeciwko zawróceniu, a tym samym narażenie go na ryzyko utraty życia/zdrowia czy ryzyko doświadczenia przemocy/tortur po odesłaniu na Białoruś wbrew art. 3 EKPC. Zaznaczają też, że dla rozważenia, czy polskie służby mundurowe naruszyły prawo, nie ma znaczenia, czy dany migrant lub migrantka wjechała na terytorium Białorusi legalnie, na podstawie wizy, szczególnie ze względu na liczne informacje na temat przemocy lub innych form nieludzkiego traktowania, którego doświadczyły w strefie przygranicznej migranci i migrantki, którzy znaleźli się w Białorusi na podstawie wizy. Prawnicy zwracają też uwagę na brak możliwości swobodnego poruszania się po Białorusi osób migrujących, a także nieskuteczny system azylowy w tym kraju.  

Temat pushbacków jest szczególnie istotny z uwagi na trwającą zimę. W obliczu obniżającej się temperatury na pograniczu polsko-białoruskim, proceder zawracania do linii granicy stanowi w jeszcze większym stopniu zagrożenie dla życia i zdrowia migrantów i migrantek. W grudniu 2022 roku jako HFPC wysłaliśmy obserwacje na temat wymuszonych zaginięć na pograniczu polsko-białoruskim do Wysokiego Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka. Podkreślaliśmy w nich, że praktyka pushbacków w połączeniu z warunkami terenowymi i atmosferycznymi pogranicza zwiększa ryzyko zaginięć i śmierci na pograniczu. Zimą temperatury na Podlasiu mogą sięgać nawet –20 stopni Celsjusza, co sprawia, że bardzo wiele osób przekraczających granicę polsko-białoruską jest narażonych na hipotermię. Od początku kryzysu humanitarnego potwierdzonych jest co najmniej 60 ofiar śmiertelnych po obu stronach granicy.  

Jesienią 2023 roku na granicy polsko-białoruskiej powstała kolejna linia ogrodzenia: służby rozciągnęły przed murem granicznym trzecią linię concertiny, co sprawia, że przejście przez granicę jest jeszcze bardziej niebezpieczne. Jako HFPC stoimy na stanowisku, że żadna zapora nie powstrzyma ludzi przed przekraczaniem granic w poszukiwaniu bezpieczeństwa i godnego życia. Może jedynie sprawić, że stanie się ono bardziej ryzykowne. Jedynym sposobem na zakończenie kryzysu humanitarnego jest zapewnienie legalnych ścieżek wjazdu do Polski migrantom i migrantkom, co jest obowiązkiem Polski. Z tego względu coraz większy niepokój wzbudza polityka nowego rządu, która dotychczas opiera się na kontynuacji polityki wywózek i sekurytyzacji migracji. Stanowczo apelujemy o podjęcie pilnych działań na rzecz przeciwdziałania wzrastającej liczbie śmierci i zaginięć na pograniczu, a także zapewnienia zgodności prawa krajowego z prawem międzynarodowym i unijnym.