- 23 maja 2022 r. Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego podjęła uchwałę o uchyleniu zawieszenia sędziego Sądu Rejonowego w Olsztynie Pawła Juszczyszyna w czynnościach służbowych, oceniając je jako nadmiernie długotrwałe i ingerujące w konstytucyjną zasadę nieusuwalności sędziów.
- Z uwagi na trwający od ponad dwóch lat okres zawieszenia Paweł Juszczyszyn pozostaje najdłużej odsuniętym od orzekania polskim sędzią, a jego sprawa stanowi najbardziej emblematyczny przykład ponoszenia konsekwencji dyscyplinarnych za podjęcie konkretnej decyzji procesowej.
- Przywrócenie do orzekania zawieszonych w wykonywaniu obowiązków polskich sędziów stanowi jeden z trzech głównych warunków zatwierdzenia Krajowego Planu Odbudowy przez Komisję Europejską.
Uchwała Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego z 23 maja 2022 r.
Znaczna większość uzasadnienia podjętej 23 maja 2022 r. uchwały Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego poświęcona została wyjaśnieniu, że dla kwestii pozostawania przez sędziego Juszczyszyna w stanie zawieszenia w czynnościach służbowych nie mają znaczenia rozstrzygnięcia zapadające w sądach powszechnych. Sprawa nie należy bowiem do prawa cywilnego ani prawa pracy, a wyłącznie właściwą do jej rozpoznania jest Izba Dyscyplinarna.
Odnosząc się w sposób merytoryczny do sprawy zawieszenia sędziego Juszczyszyna w czynnościach służbowych, Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego wskazała w szczególności, że trwający od ponad dwóch lat okres tego zawieszenia był zbyt długi. Zdaniem Izby Dyscyplinarnej, w świetle szkodliwości zarzucanych sędziemu czynów dla służby sędziowskiej oraz dobra wymiaru sprawiedliwości, brak jest argumentów przemawiających na rzecz kontynuacji tego środka, który powinien mieć charakter nadzwyczajny i tymczasowy. Kontynuacja zawieszenia miałaby, w ocenie Izby Dyscyplinarnej, uzasadnienie wyłącznie wówczas, gdyby sędziemu Juszczyszynowi groziła realnie kara złożenia z urzędu – co w niniejszej sprawie nie ma miejsca. W przeciwnym wypadku dalsze trwanie zawieszenia godziłoby w chronioną konstytucyjnie zasadę nieusuwalności sędziego.
Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego podkreśliła również, że samoistnym powodem zastosowania lub kontynuowania zawieszenia w czynnościach służbowych nie może być fakt, że w ocenie oskarżyciela zarzucane obwinionemu przewinienie dyscyplinarne wyczerpuje jednocześnie znamiona czynu zabronionego. W prowadzonym przez Prokuraturę Krajową śledztwie w sprawie rzekomego przekroczenia uprawnień nie zebrano do chwili obecnej materiału dowodowego pozwalającego na przyjęcie, iż zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenia popełnienia przestępstwa przekroczenia uprawnień.
W rezultacie Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego podjęła uchwałę o uchyleniu zawieszenia sędziego Pawła Juszczyszyna oraz przywróceniu mu pełnego wynagrodzenia.
Postępowanie dyscyplinarne w sprawie sędziego Pawła Juszczyszyna
Sędzia Sądu Rejonowego w Olsztynie Paweł Juszczyszyn pozostawał zawieszony w czynnościach służbowych od 29 listopada 2019 roku. Pomimo przedstawienia mu zarzutów dyscyplinarnych i wpłynięcia do Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego wniosku o ukaranie, postępowanie w jego sprawie nie rozpoczęło się od ponad dwóch lat.
W listopadzie 2019 r. Paweł Juszczyszyn, jako sędzia delegowany do Sądu Okręgowego w Olsztynie, rozpoznawał apelację od wyroku sądu rejonowego, w składzie którego zasiadał sędzia powołany z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) w kształcie nadanym jej w 2018 roku. Mając na uwadze orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 listopada 2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18, w którym sformułowane zostały kryteria oceny niezależności KRS, sędzia Juszczyszyn wydał postanowienie nakazujące Szefowi Kancelarii Sejmu przedstawienie zgłoszeń oraz wykazów obywateli i wykazów sędziów popierających kandydatów na członków Krajowej Rady Sądownictwa oraz oświadczeń obywateli lub sędziów o wycofaniu poparcia dla tych kandydatów i przesłanie tych dokumentów do sądu pod rygorem grzywny.
27 listopada 2019 r. Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych przedstawił sędziemu Juszczyszynowi cztery zarzuty dyscyplinarne, spośród których jeden dotyczył wydania bez podstawy prawnej postanowienia nakazującego dostarczenie odpisów wskazanych dokumentów dotyczących kandydatów na członków Krajowej Rady Sądownictwa. Następnie Prezes Sądu Rejonowego w Olsztynie zarządził (postanowieniem z 29 listopada 2019 r.) przerwę w wykonywaniu czynności służbowych przez sędziego Pawła Juszczyszyna na maksymalny, leżący w jego gestii, okres 30 dni. Prezes motywował swoją decyzję faktem, że wspomniany zarzut dyscyplinarny – w jego ocenie – wyczerpywał znamiona przestępstwa ściganego z urzędu.
O dalszym zawieszeniu sędziego Juszczyszyna decydowała już Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego. Początkowo, uchwałą z dnia 23 grudnia 2019 r., zarządzenie Prezesa Sądu Rejonowego w Olsztynie zostało uchylone z uwagi na bezzasadność zawieszenia, jednak uchwała ta została zaskarżona przez zastępcę rzecznika dyscyplinarnego. W wyniku odwołania, 4 lutego 2020 r. Izba Dyscyplinarna w innym składzie orzekła o bezterminowym (do czasu rozpoznania zarzutów dyscyplinarnych) zawieszeniu sędziego Pawła Juszczyszyna oraz zmniejszeniu jego wynagrodzenia o 40%. Jak wskazano, sędzia Juszczyszyn dopuścił się swoim zachowaniem „ekscesu orzeczniczego”, który zagroził dobru w postaci spokojnej pracy innych sędziów, a jego czynność orzecznicza pozbawiona była podstawy prawnej i uzasadnienia.
Od 2021 r. sędzia Paweł Juszczyszyn podejmował kroki prawne zmierzające do przywrócenia go do wykonywania czynności. W kwietniu 2021 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy udzielił sędziemu Juszczyszynowi zabezpieczenia roszczenia do czasu rozpoznania jego sprawy przez sąd pracy, polegającego na nakazaniu Sądowi Rejonowemu w Olsztynie przywrócenia go do orzekania (orzeczenie to uprawomocniło się, ale Prezes SR w Olsztynie odmówił jego wykonania). W grudniu 2021 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy orzekł nieprawomocnie, jako sąd pracy, o przywróceniu sędziego Pawła Juszczyszyna do wykonywania obowiązków, wobec czego sędzia Juszczyszyn stawił się w swym macierzystym sądzie i został na kilka godzin dopuszczony do wykonywania obowiązków przez jego wiceprezesa. Tego samego dnia jednak Minister Sprawiedliwości powołał poprzedniego prezesa SR w Olsztynie na drugą kadencję, a ten niezwłocznie podjął decyzję o ponownym zawieszeniu sędziego Juszczyszyna. Ponadto, w maju 2021 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka zakomunikował sprawę ze skargi P. Juszczyszyna polskiemu rządowi, którą proawdzi HFPC.
Komisja Europejska: przywrócenie do orzekania zawieszonych sędziów to warunek zatwierdzenia Krajowego Planu Odbudowy
Przywrócenie do orzekania zawieszonych polskich sędziów stanowi jeden z warunków, których spełnienia oczekuje Komisja Europejska, aby został zaakceptowany przez nią, przygotowany przez polski rząd, Krajowy Plan Odbudowy. Jak informowała rzeczniczka KE, polski KPO musi zawierać zobowiązania do likwidacji Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, reformy systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów oraz przywrócenia do pracy sędziów odsuniętych od orzekania.
Uchylenie przez Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego decyzji o zawieszeniu sędziego Pawła Juszczyszyna w wykonywaniu obowiązków służbowych może być odbierane jako pierwszy krok w stronę faktycznej realizacji ostatniego z warunków KE. Grono sędziów odsuniętych od orzekania w Polsce stale jednak powiększa się.
Prawo o ustroju sądów powszechnych przewiduje możliwość zawieszenia w czynnościach służbowych sędziego na okres 30 dni przez prezesa sądu lub Ministra Sprawiedliwości, „jeżeli ze względu na rodzaj czynu dokonanego przez sędziego powaga sądu lub istotne interesy służby wymagają natychmiastowego odsunięcia go od wykonywania obowiązków służbowych”. W ten sposób (decyzją prezesów sądów) w listopadzie 2021 r. zawieszeni zostali m.in. sędziowie Maciej Ferek i Piotr Gąciarek, którzy odmówili orzekania w składach z udziałem sędziów powołanych przez nową KRS, a ich zawieszenie zostało bezterminowo przedłużone przez Izbę Dyscyplinarną. Z kolei sędzia Igor Tuleya pozostaje odsunięty od orzekania od 19 listopada 2020 r. na mocy uchwały Izby Dyscyplinarnej o uchyleniu mu immunitetu w związku z postępowaniem karnym o przekroczenie uprawnień polegające na zezwoleniu przedstawicielom mediów na udział w niejawnym posiedzeniu w 2017 roku.
Status Izby Dyscyplinarnej SN
Status Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego był do tej pory wielokrotnie kwestionowany w orzecznictwie sądów międzynarodowych oraz polskich.
W przełomowym wyroku z 19 listopada 2019 r. (sprawy połączone C-585/18, C-624/18 i C-625/18) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał kryteria, jakimi powinien kierować się sąd przy ocenie niezawisłości sędziowskiej, m.in. sposób powołania sędziów. Wykonując ten wyrok, 5 grudnia 2019 r. Sąd Najwyższy orzekł, że Izba Dyscyplinarna SN „nie jest sądem w rozumieniu prawa Unii Europejskiej, a przez to nie jest sądem w rozumieniu prawa krajowego” (III PO 7/19). W styczniu 2020 r. podjęta została uchwała trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego, w której Sąd Najwyższy uznał, że każde postępowanie toczące się przed Izbą Dyscyplinarną jest nieważne.
W kwietniu 2020 r. wydane zostało postanowienie TSUE zobowiązujące polskie władze do zawieszenia stosowania przepisów regulujących pracę Izby Dyscyplinarnej w sprawach dyscyplinarnych sędziów. Następnie, w wyroku z 15 lipca 2021 r., Wielka Izba TSUE orzekła, że Izba Dyscyplinarna nie daje w pełni rękojmi niezawisłości i bezstronności (sprawa C-791/19). Dzień wcześniej, w ramach innego postępowania o naruszenie prawa Unii Europejskiej przed TSUE, Polska została zobowiązana do zawieszenia stosowania przepisów o Izbie Dyscyplinarnej SN w sprawach immunitetowych (sprawa C-204/21 R).
O statusie Izby Dyscyplinarnej wypowiedział się również Europejski Trybunał Praw Człowieka. W wyroku z 22 lipca 2021 r. w sprawie Reczkowicz p. Polsce (skarga nr 43447/19) ETPCz stwierdził, że suma naruszeń prawa w związku z powołaniem Izby Dyscyplinarnej powoduje, że nie może być ona uznana za sąd ustanowiony ustawą.
