20 marca 2023 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka wysłała list do Zgromadzenia Parlamentarnego, Komitetu Ministrów oraz Sekretarz Generalnej Rady Europy, zwracając uwagę na problem niewykonywania przez Rzeczpospolitą Polską wyroków i środków tymczasowych orzeczonych przez ETPC w sprawach z zakresu praworządności.
W ostatnich latach ETPC wydał kilka wyroków dotyczących standardu sądu ustanowionego ustawą (art. 6 EKPC) w kontekście powołań sędziów Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa funkcjonującej od 2018 r., tj. Reczkowicz przeciwko Polsce, Broda i Bojara przeciwko Polsce oraz Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce. Sam fakt skrócenia kadencji KRS został uznany za naruszający art. 6 EKPC w sprawie Grzęda przeciwko Polsce. Ponadto w sprawach Juszczyszyn przeciwko Polsce oraz Żurek przeciwko Polsce stwierdzono naruszenia Konwencji ze względu na sankcjonowanie krytyki sędziów przeciwko reformie wymiaru sprawiedliwości. W sprawie Xero Flor w Polsce sp. z o.o. przeciwko Polsce potwierdzono naruszenie art. 6 EKPC w kontekście powołania sędziów TK na miejsca już obsadzone.
W ocenie HFPC żaden z powyższych wyroków nie został prawidłowo wykonany, czego dowodzi wzrastająca liczba spraw zawisłych przed ETPC dotyczących kryzysu praworządności w Polsce. W praktyce po wydaniu orzeczenia przez ETPC Trybunał Konstytucyjny – na wniosek Prokuratora Generalnego – orzekał o niezgodności Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z Konstytucją RP w zakresie, w jakim dane orzeczenie zostało wydane (w szczególności w sprawach o sygnaturach K 6/21 i K 7/21).
Ponadto w ostatnim czasie Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł środek tymczasowy w postaci zakazu przenoszenia sędzi Ewy Leszczyńskiej-Furtak, Ewy Gregajtys i Marzanny Piekarskiej-Drążek z wydziału karnego do wydziału pracy i ubezpieczeń społecznych w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie. Piotr Schab, prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie, odmówił wykonania tego środka tymczasowego, powołując się na orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Następnie rząd poinformował Trybunał, że odmawia wykonania środka tymczasowego.
Zdaniem HFPC powyższe okoliczności wprost świadczą o braku wykonywania przez Polskę wyroków i środków tymczasowych orzeczonych przez ETPC. W ocenie Fundacji, takie działania prowadzą nie tylko do osłabienia krajowych mechanizmów ochrony wolności i praw jednostki zagwarantowanych w EKPC, ale w dłuższej perspektywie mogą także wpłynąć na efektywność prac ETPC. Już obecnie przed Trybunałem toczy się ponad 300 postępowań dotyczących kryzysu w polskim sądownictwie, a liczba ta z pewnością będzie rosnąć zważywszy na to, że obecnie jest już ponad 2500 wadliwie powołanych sędziów, których decyzje, przynajmniej w niektórych sprawach, mogą być podważane pod kątem zgodności z wymogami wynikającymi z art. 6 EKPC. W konsekwencji, zdaniem HFPC, zasadne jest podjęcie przez organy Rady Europy odpowiednich działań w tej sprawie.
