Postępowania przed ETPC dotyczą 12 kobiet, które ze względu na wyrok TK zrezygnowały z decyzji o zachodzeniu w ciążę, ponieważ bały się, że w razie wystąpienia wad płodu nie będą mogły dokonać aborcji.
HFPC w opinii przyjaciela sądu wskazała, że trudności w dostępie do aborcji stanowią problem systemowy w Polsce
Skargi kobiet
W lipcu 2021 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka zakomunikował polskiemu rządowi 12 spraw dotyczących skutków wyroku TK z 22 października 2020 r., w którym uznano za niezgodne z konstytucją przepisy pozwalające na przerwanie ciąży w razie wystąpienia wad płodu.
Skargi złożyły do Trybunału kobiety, które ze względu na wyrok TK odłożyły decyzję o zajściu w ciążę, ponieważ obawiały się, że w razie wystąpienia wad płodu nie będą mogły zgodnie z prawem przeprowadzić aborcji. Wśród skarżących były m.in. także kobiety, u których względy medyczne mogły wskazywać na wyższe prawdopodobieństwo wystąpienia ciąży obarczonej wadami płodu. Każda z kobiet podkreśliła, że konieczność donoszenia ciąży w takiej sytuacji stanowiłaby dla nich ogromne obciążenie, na które nie są gotowe. W efekcie kobiety uznały, że są potencjalnymi ofiarami naruszenia praw gwarantowanych przez Konwencję – prawa do ochrony życia prywatnego i wolności od tortur i poniżającego traktowania. Skarżące wskazały również na nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania TK.
Opinia przyjaciela sądu
HFPC w przedstawionej Trybunałowi opinii wskazała, że trudności w dostępie do legalnej aborcji stanowią od dawna problem systemowy w Polsce.
Fundacja przekazała Trybunałowi wyniki zrealizowanego od listopada 2020 r. do stycznia 2021 r. badania, z którego wynikało, że niemal 40 % szpitali w Polsce zadeklarowało brak możliwości przeprowadzenia aborcji ze względów embriopatologicznych. Badanie to zostało zrealizowane po wydaniu przez TK wyroku, ale jeszcze w okresie, gdy nadal formalnie obowiązywał przepis ustawy zezwalający na przerwanie ciąży w razie wystąpienia poważnych wad płodu.
Jak wynika z raportu Fundacji, jako przyczyny uzasadniające brak możliwości przeprowadzenia aborcji wskazywano m.in. klauzulę sumienia, z której korzystają wszyscy lekarze w placówce lub oddziale, czy różne względy organizacyjno-proceduralne, które zdaniem szpitali uniemożliwiają udzielenie świadczenia medycznego w postaci przerwania ciąży, a które w rzeczywistości nie mają oparcia w stanie prawnym. W efekcie niewiele ponad połowa szpitali poinformowała o możliwości przeprowadzenia przerwania ciąży bez dodawania jakichkolwiek zastrzeżeń lub ograniczeń, przy czym realnie aborcje były przeprowadzane w około 10 % szpitali, które prowadziły oddziały położnicze.
Fundacja podkreśliła również, że kobiety musiały mierzyć się z przeszkodami w możliwości skorzystania z terminacji ciąży również przed wydaniem wyroku przez TK. Dotychczas w Polsce nie wprowadzono efektywnej i szybkiej procedury, która gwarantowałaby kobietom możliwość realizacji prawa do wykonania aborcji. Zdaniem HFPC, takich wymogów nie spełnia możliwość zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii lub orzeczenia lekarskiego, który miał pozwalać na odwołanie się od decyzji lekarza odmawiającego wykonania zabiegu. Co więcej, od 2015 r. nie ma w polskim prawie żadnego przepisu, który nakładałby wprost na jakikolwiek podmiot obowiązek poinformowania pacjentki o możliwości wykonania aborcji u innego lekarza w sytuacji powołania się na klauzulę sumienia. Dlatego zdaniem HFPC kobiety w Polsce nie miały efektywnego dostęp do przerwania ciąży, nawet gdy byłoby to zgodne z prawem.
Fundacja w przekazanej Trybunałowi opinii podkreśliła również znaczenie nieprawidłowości w funkcjonowaniu TK. W składzie TK, który wydał wyrok dotyczący aborcji zasiadały osoby, które zostały w sposób nieprawidłowy wybrany na urząd sędziowski, wadami dotknięty został również wybór Prezesa TK, a także podnoszone są wątpliwości do co niezależności i bezstronności niektórych członków składu orzekającego, jak i całego TK. Zdaniem HFPC Trybunał powinien wziąć te okoliczności pod uwagę podczas rozstrzygania sprawy.
Niestety, tragiczna historia pani Izy z Pszczyny pokazuje, że obawy kobiet, które wysłały swoje skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, nie były bezpodstawne. Zgodnie z międzynarodowymi standardami brak możliwości przerwania ciąży z przyczyn embriopatologicznych może powodować naruszenie wolności od nieludzkiego i poniżającego traktowania. Wyrok Trybunału w Strasburgu będzie miał bardzo istotne znaczenie dla praw kobiet w Polsce – mówi adw. Jarosław Jagura, prawnik HFPC.
