HFPC przedstawiła Trybunałowi opinię przyjaciela sądu, w której podkreśliła potrzebę oceny sprawy przez pryzmat praw i najlepszego interesu dziecka.
Rozstrzygnięcie ETPC będzie kluczowe dla spraw dotyczących transkrypcji aktów urodzenia dzieci par jednopłciowych i może podważyć orzecznictwo sądów polskich niekorzystne dla tych rodzin.
Transkrypcja sprzeczna z polskim porządkiem prawnym
Sprawa A.P. i R.P. przeciwko Polsce dotyczy odmowy transkrypcji aktu urodzenia dziecka, które urodziło się w Wielkiej Brytanii. Zgodnie z brytyjskim aktem urodzenia, rodzicami dziecka były dwie kobiety. Kierownik urzędu stanu cywilnego odmówił uznania aktu urodzenia, argumentując, że byłoby to sprzeczne z polskim prawem.
Decyzja kierownika USC została utrzymana w mocy przez wojewodę, a także sądy administracyjne. Sądy podkreśliły, że wpisanie do polskich ksiąg stanu cywilnego treści zagranicznego aktu urodzenia stanowiłoby naruszenie podstawowych zasad polskiego porządku prawnego, ponieważ rodzicami dziecka są osoby tej samej płci.
Zgodnie z polskimi przepisami transkrypcja zagranicznego aktu urodzenia jest potrzebna do nadania numeru PESEL dziecku i wystawienia mu polskich dokumentów tożsamości. Brak transkrypcji i brak dokumentów powoduje, że dziecko znajduje się w próżni prawnej.
W grudniu 2018 r. matka w imieniu dziecka i swoim złożyła skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Zarzuciła w niej, że polskie władze, odmawiając transkrypcji, naruszyły prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8 Konwencji) oraz dopuściły się dyskryminacji ze względu na orientację seksualną (art. 14 EKPC).
Dobro dziecka najważniejsze – opinia przyjaciela sądu
Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła w tej sprawie opinię przyjaciela sądu, w której podkreśliła, że sprawa ta nie powinna być postrzegana w kontekście legalizacji związków osób tej samej płci, ale jako dotycząca praw dziecka.
Fundacja zwróciła uwagę na potrzebę rozpatrywania tej sprawy przez pryzmat Konwencji o Prawach Dziecka, która wskazuje na obowiązek kierowania się najlepszym interesem dziecka w każdej sprawie dotyczącej jego sytuacji. Ponadto Konwencja zabrania dyskryminacji dzieci ze względu na urodzenie. Jednocześnie zobowiązuje ona do poszanowania tożsamości dziecka, w tym jego nazwiska i stosunków rodzinnych.
W opinii podkreślono, że dzieci urodzone w rodzinach osób LGBTI nie powinny doświadczać negatywnych konsekwencji ze względu na decyzje, które podjęli rodzice lub charakter ich związku. Zdaniem Fundacji najpełniej prawa dziecka zabezpieczyłaby transkrypcja zagranicznego aktu urodzenia z uwzględnieniem przepisania do polskich ksiąg stanu cywilnego danych obu rodziców.
Zmienna praktyka polskich sądów administracyjnych w sprawach dzieci par jednopłciowych
Sprawa A.P. i R.P. przeciwko Polsce wpisuje się w niekorzystną linię orzeczniczą polskich sądów administracyjnych wobec dzieci par jednopłciowych.
Nie zawsze jednak zapadały negatywne decyzje w podobnych sprawach. W 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł o dopuszczalności transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym jako rodzice wskazane są dwie kobiet. NSA uznał, że obowiązek transkrypcji aktu urodzenia, realizowany wyłącznie w celu ochrony praw dziecka i poświadczenia jego tożsamości, nie stoi w sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP. Co więcej, odmowa transkrypcji stanowiłaby naruszenia prawa UE i prawa międzynarodowego chroniącego prawa dziecka.
W 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł także o konieczności potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez dzieci pary homoseksualnej, urodzone w wyniku surogacji. NSA podkreślił, że dla statusu prawnego dziecka, w tym możliwości potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa, nie ma znaczenia, czy urodziła je matka zastępcza, ponieważ dziecko jako istota ludzka jest obdarzone przyrodzoną i niezbywalną godnością i ma prawo do obywatelstwa, jeśli jedno z rodziców jest polskim obywatelem.
Niestety, w grudniu 2019 r., Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale 7 sędziów zamknął możliwość dokonywania transkrypcji aktów urodzenia zawierających dane dwójki rodziców tej samej płci. NSA podkreślił, że prawo polskie nie przewiduje uznania rodzicielstwa dwóch osób tej samej płci.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wypowie się o sytuacji dzieci rodzin LGBTI
Uchwała NSA nie rozwiała wszystkich wątpliwości dotyczących transkrypcji aktów urodzenia dzieci rodzin LGBT. W grudniu 2020 r. WSA w Krakowie w sprawie ze skargi Rzecznika Praw Obywatelskich zadał pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o to, czy odmowa transkrypcji aktu urodzenia nie narusza prawa unijnego.
Analogiczna sprawa przed ETPC
Przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka toczy się postepowanie w podobnej sprawie, w której w 2015 r. odmówiono transkrypcji aktu urodzenia innej parze. HFPC uczestniczyła wówczas w składaniu skargi do Trybunału. Sprawa została zakomunikowana oficjalnie rządowi polskiemu w 2019 r.
Rozstrzygnięcie ETPC będzie kluczowe dla spraw dotyczących transkrypcji aktów urodzenia dzieci par jednopłciowych i może podważyć orzecznictwo sądów polskich niekorzystne dla tych rodzin
