Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że Izba Cywilna SN złożona z sędziów powołanych przez ukształtowaną na nowo w 2017 roku Krajową Radę Sądownictwa roku przez Sejm nie jest niezawisłym i bezstronnym sądem. Tym samym Polska naruszyła art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, gwarantujący prawo do rzetelnego procesu.
Wyrok zapadł na kanwie sprawy oddalenia skargi firmy Advance Pharma przez Sąd Najwyższy obradujący w składzie wyłonionym na wniosek tzw. neo-KRS.
HFPC przedstawiła Trybunałowi w Strasburgu opinię przyjaciela sądu w tej sprawie.
Preparat wycofany ze sprzedaży
Skarżąca spółka Advance Pharma wycofała z obrotu i zniszczyła cały zapas jednego ze swoich produktów po decyzji Głównego Inspektora Farmaceutycznego z 2010 roku nakazującej wycofanie preparatu z rygorem natychmiastowej wykonalności. Jednak w 2011 roku decyzja Głównego Inspektora Farmaceutycznego została uchylona, a w 2014 roku spółka wystąpiła z powództwem o odszkodowanie przeciwko Skarbowi Państwa. Zostało ono jednak oddalone, ponieważ zdaniem sądu rozpoznającego sprawę, organy nie kazały spółce zniszczyć produktu, a jedynie wycofać go z obrotu. Wyrok ten został utrzymany w mocy przez sąd drugiej instancji.
Advance Pharma złożyła skargę kasacyjną, ale została ona oddalona przez Sąd Najwyższy (Izba Cywilna). To ta decyzja sądu została zaskarżona do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka: firma podkreśliła, że sąd obradował w składzie złożonym z sędziów powołanych na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa wybranej na nowo przez Sejm w 2017 roku, a nie jak dotychczas przez samych sędziów. Spółka zarzuca, że tak ukonstytuowany skład nie gwarantuje prawa do rozpoznania sprawy przez sąd niezależny, bezstronny i ustanowiony ustawą, o którym mowa w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC).
Trybunał w Strasburgu: KRS nie jest organem wystarczająco niezależnym
W wyroku z 3 lutego 2022 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka podzielił zarzuty skarżącej spółki i stwierdził, że doszło do naruszenia prawa do sądu. Trybunał uznał, że sędziowie Izby Cywilnej, którzy oddalili skargę kasacyjną spółki, zostali powołani z rażącym naruszeniem prawa krajowego. Polegało ono na tym, że osoby te zostały nominowane przez Krajową Radę Sądownictwa ukształtowaną w sposób niezgodny z prawem krajowym (w tym zakresie ETPC odwołał się do ustaleń Sądu Najwyższego przedstawionych w uchwale trzech izb ze stycznia 2020 r.), a do tego do powołania doszło pomimo toczącego się przed Naczelnym Sądem Administracyjnym postępowania w sprawie legalności uchwał KRS.
Wyrok ETPC stanowi więc kontynuację wcześniejszej linii orzeczniczej zapoczątkowanej wyrokami Reczkowicz przeciwko Polsce oraz Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce. Wyroki te dotyczyły sędziów orzekających odpowiednio w Izbie Dyscyplinarnej oraz Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN
– tłumaczy dr Marcin Szwed, prawnik HFPC.
Trybunał zwrócił również uwagę na potrzebę wykonania wyroku. Jak podkreślił, „nieunikniony jest jednak wniosek, że dalsze funkcjonowanie KRS w formule po zmianach z 2017 r. i jej zaangażowanie w procedurę powołania sędziów utrwala stwierdzoną przez Trybunał dysfunkcję ustrojową i może w przyszłości skutkować wielokrotnymi naruszeniami prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu, co prowadzi do dalszego zaostrzenia kryzysu praworządności w Polsce”.
Trybunał zasugerował również potrzebę wprowadzenia weryfikacji skutków wyroków wydawanych w niewłaściwych składach w duchu uchwały trzech izb Sądu Najwyższego ze stycznia 2020 roku (więcej o niej można przeczytać w raporcie HFPC Sąd nad sądem, s. 54).
Z orzecznictwa ETPC wynika więc jasno, że udział nieprawidłowo powołanych sędziów w składach SN stanowi naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Wciąż czekamy natomiast na orzeczenia dotyczące statusu sędziów sądów powszechnych. Do Trybunału trafiły już skargi dotyczące tego problemu
– dodaje Marcin Szwed.
HFPC: Nowy model powołania KRS nie gwarantuje bezstronności i niezawisłości
Trybunał w wyroku podzielił argumenty HFPC przedstawione w opinii przyjaciela sądu złożone w sprawie spółki Advance Pharma.
Po pierwsze HFPC, wskazała, że pojęcie „sądu ustanowionego ustawą” z art. 6 ust. 1 EKPC musi być w kontekście Polski oceniane przez pryzmat zgodności z prawem Unii Europejskiej. Prawo unijne jest bowiem częścią prawa krajowego – sądy mogą stosować je bezpośrednio i z pierwszeństwem względem ustaw. Trybunał powinien zatem wziąć pod uwagę orzecznictwo polskich sądów wskazujące na niezgodność nowego modelu KRS oraz procedury powoływania sędziów Sądu Najwyższego na wniosek tak skonstruowanej KRS ze standardami unijnymi.
W drugiej części opinii Fundacja omówiła okoliczności związane z uchwaleniem ustawy o reformie KRS i wyrażane w tym zakresie kontrowersje. W świetle nowych przepisów, kandydatów do KRS mogły przedstawić albo grupa 2 tysięcy obywateli lub 25 innych sędziów. To właśnie kwestia dostatecznej liczby głosów poparcia dla kandydatów do KRS rodziła najwięcej wątpliwości w procesie kształtowania się nowej KRS. O szczegółach piszemy w raporcie 2020. Pandemia, kryzys praworządności, wyzwania dla praw człowieka.
