W 2005 roku Helsińska Fundacja Praw Człowieka zaangażowała się w sprawę Alicja Tysiąc przeciwko Polsce, dotyczącą dostępu do procedur umożliwiających wykonanie aborcji ze względów terapeutycznych.
Matka dwójki dzieci – cierpi na poważną wadę wzroku, a kolejna ciąża niesie ryzyko jego całkowitej utraty
Kobieta od wielu lat cierpiała na poważną krótkowzroczność. Po tym, jak w lutym 2000 r. zaszła w trzecią ciążę, kilku lekarzy okulistów stwierdziło, że może to stwarzać poważne ryzyko utraty wzroku. Mimo to, odmówili oni wydania zaświadczeń, które pozwoliłyby kobiecie na przerwanie ciąży ze względu na fakt, że zagraża ona jej zdrowiu i życiu (jedna z okoliczności uprawniających do przerwania ciąży zgodnie z ustawą o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania ciąży). Stosowne zaświadczenie wydał internista, jednak w publicznym szpitalu odmówiono wykonania zabiegu. W listopadzie 2000 r. Alicja Tysiąc urodziła dziecko. Stan jej wzroku znacznie się pogorszył (utrata widzenia dalej niż na 1,5 m), został jej przyznany najwyższy stopień niepełnosprawności oraz renta z tytułu niezdolności do pracy.
PSP podejmuje kroki prawne. Trybunał w Strasburgu wydaje wyrok
W 2005 r. HFPC wraz z Federacją na rzecz Planowania Rodziny złożyła opinię przyjaciela sądu w postępowaniu przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka wskazując, że sprawa dotyczy systemowego problemu wynikającego z braku odpowiednich uregulowań prawnych.
ETPC 20 marca 2007 r. wydał w tej sprawie wyrok, w którym stwierdził naruszenie art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (prawo do poszanowania życia prywatnego) przez brak odpowiednich środków prawnych, które pozwoliłyby skorzystać z prawda do przerwania ciąży ze względów zdrowotnych w sytuacji odmowy wykonania zabiegu przez personel medyczny. ETPC podkreślił, że Alicja Tysiąc nie miała żadnej dostępnej procedury, która pozwoliłaby formalnie zakwestionować decyzję lekarską o odmowie wykonania aborcji i ustalić, czy rzeczywiście zostały spełnione przesłanki do przerwania ciąży.
Czas na zmiany
W celu wykonania wyroku ETPC została przyjęta ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, która wprowadzała procedurę sprzeciwu wobec opinii lub orzeczenia lekarza. Zdaniem HFPC, procedura ta nie jest narzędziem, które w pełni pozwala chronić prawo kobiet do skorzystania z zabiegu przerwania ciąży. W ocenie Fundacji jej najważniejsze wady to: nadmierny formalizm, brak możliwości zastosowania procedury w przypadku odmowy wydania opinii lub orzeczenia przez lekarza, wątpliwości, czy sprzeciw dotyczy odmowy skierowania na badania, brak gwarancji szybkiego i terminowego rozpatrzenia sprzeciwu. Dodatkowym problemem jest to, że obecnie (po wyroku TK z 2015 r. dotyczącym lekarskiej klauzuli sumienia) w polskim prawie nie istnieje przepis, który nakazywałby lekarzowi albo innemu personelowi medycznemu wskazanie pacjentowi realnej możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego w innym miejscu w przypadku odmowy jego wykonania z uwagi na klauzulę sumienia.
HFPC działała również aktywnie w postępowaniu dotyczącym wykonania wyroku w sprawie Tysiąc p. Polsce. W tym celu m.in. w 2017 i 2018 r. przesłała swoje uwagi Komitetowi Ministrów Rady Europy. Komitet wezwał rząd Polski do podjęcia niezwłocznych działań, które zapewnią kobietom rzeczywisty dostęp do legalnych zabiegów przerwania ciąży.
Sygnatura: Tysiąc p. Polsce, skarga nr 5410/03
W tym roku Program Spraw Precedensowych HFPC obchodzi 15-lecie swojego istnienia! Na przestrzeni tych 15 lat zaangażowaliśmy się w wiele spraw, których wyroki były przełomowe i podniosły standard ochrony praw człowieka w Polsce. Z okazji jubileuszu przypomnimy sprawy, które w największym stopniu przyczyniły się do zwiększenie ochrony praw człowieka w naszym kraju.
