W 2005 roku Helsińska Fundacja Praw Człowieka zaangażowała się w sprawę dotyczącą odmowy przyznania adwokata lub radcy prawnego z urzędu.
Batalia przed sądami krajowymi
Po częściowo przegranym przed sądami dwóch instancji postępowaniu o alimenty od byłego męża L. Laskowska wystąpiła do Sądu Okręgowego w Katowicach o ustanowienie adwokata z urzędu w celu sporządzenia kasacji. Sąd odmówił przyznania jej adwokata. L. Laskowska wniosła na to postanowienie zażalenie do Sądu Najwyższego, ale Sąd Okręgowy w Katowicach nie przekazał go do SN, uznając je za niedopuszczalne. Kobieta złożyła kolejne zażalenie do SN. Sąd Okręgowy w Katowicach ponownie odrzucił zażalenie, i ponownie uznał je za niedopuszczalne. W tych okolicznościach L. Laskowska wniosła samodzielnie napisaną kasację. Sąd Okręgowy odrzucił ją ze względów formalnych, na co L. Laskowska znów wniosła zażalenie do SN.
Kasacja jednak dopuszczalna?
18 stycznia 2001 r. Sąd Najwyższy wydał ostateczne postanowienie, odrzucając zażalenie kobiety. Co ciekawe, sąd uznał postanowienie Sądu Okręgowego za zasadne jedynie z racji przekroczenia terminu do wniesienia kasacji oraz niezachowania wymogu sporządzenia skargi przez adwokata lub radcę prawnego. Stwierdził jednak, że „w takiej sprawie, która jest sprawą o alimenty (prawo do alimentów) – kasacja – wbrew ocenie przyjętej przez Sąd Okręgowy – jest dopuszczalna na gruncie przepisów k.p.c.”
Brak dostępu do pomocy prawnej uniemożliwił pani L. Laskowskiej skorzystanie z dostępnych środków zaskarżenia. W związku z tym L. Laskowska złożyła skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Sprawa L. Laskowskiej na wokandzie ETPC
HFPC złożyła przed ETPC opinię przyjaciela sądu. Fundacja już od kilku lat podejmowała działania na rzecz poprawy dostępu do sądu osób ubogich, a w szczególności na rzecz umożliwienia im korzystania z bezpłatnej pomocy prawnej. W tym celu przeprowadzono szereg badań, ankiet i analiz praktyki sądów oraz innych instytucji bezpośrednio zaangażowanych w udzielanie pomocy prawnej. Badania te wykazały, że nie zbiera ani nie analizuje się w wystarczającym stopniu danych dotyczących pomocy prawnej. Uniemożliwia to często skuteczną ocenę jej działania w praktyce. HFPC stwierdziła, że w Polsce przepisy dotyczące przyznawania pomocy prawnej z urzędu, w szczególności w postępowaniu cywilnym, nie zapewniają osobom ubogim skutecznej ochrony ich interesów prawnych i mogą skutkować zamknięciem im dostępu do sądu. Ponadto, przewidziane w polskim prawie uzależnienie przyznania pomocy prawnej od zwolnienia uczestników postępowania od kosztów sądowych dodatkowo ogranicza wyznaczanie pełnomocników z urzędu. Procedura odwoławcza w sprawach o przyznanie pomocy prawnej również nie zapewnia wystarczającej kontroli nad decyzjami sądów.
W wyroku z 2007 r. Trybunał w Strasburgu zgodził się ze wszystkimi najważniejszymi argumentami przedstawionymi przez skarżącą i stwierdził, że decyzje sądów krajowych pozbawiły L. Laskowską prawa do złożenia skargi kasacyjnej ze względu na odmowę przyznania pomocy prawnej z urzędu, a tym samym naruszały art. 6 § 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Sygnatura: Laskowska p. Polsce, skarga nr 77765/01
W tym roku Program Spraw Precedensowych HFPC obchodzi 15-lecie swojego istnienia! Na przestrzeni tych 15 lat zaangażowaliśmy się w wiele spraw, których wyroki były przełomowe i podniosły standard ochrony praw człowieka w Polsce. Z okazji jubileuszu przypomnimy sprawy, które w największym stopniu przyczyniły się do zwiększenie ochrony praw człowieka w naszym kraju.
