Nowy raport HFPC „Wyroki TK wydane w nieprawidłowych składach”
Trwający od 2017 r. kryzys w funkcjonowaniu Trybunału Konstytucyjnego związany jest m.in. z udziałem w pracach Trybunału trzech osób wybranych niezgodnie z prawem na stanowiska sędziowskie. W 2021 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że wydanie orzeczenia w sprawie skargi konstytucyjnej przez TK w składzie z osobą nieprawidłowo wybraną naruszyło art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Jak wskazał Komitet Ministrów Rady Europy w niedawnej decyzji, do wykonania wyroku ETPC konieczne jest nie tylko zapewnienie, że sprawy w TK będą rozstrzygane wyłącznie przez legalnie wybranych sędziów, ale i uregulowanie skutków rozstrzygnięć wydanych w nieprawidłowych składach.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawia raport na temat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w latach 2017-2022 oraz możliwych sposobów uregulowania skutków orzeczeń tego organu wydawanych w składach z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania. Publikację można pobrać pod tekstem.
Orzecznictwo TK w latach 2017-2022
W latach 2017-2022 Trybunał Konstytucyjny wydał 159 wyroków, spośród których aż 85 zostało wydanych w składach z udziałem wadliwie wybranych osób.
W 48 przypadkach Trybunał stwierdzał niezgodność zaskarżonego przepisu ze wzorcem kontroli, zaś w 37 wyłącznie zgodność lub brak niezgodności. Wiele z tych rozstrzygnięć budziło kontrowersje. Można tu wymienić choćby orzeczenia legitymizujące reformę Krajowej Rady Sądownictwa odbierającą temu organowi niezależność, stwierdzające niekonstytucyjność przepisów umożliwiających kwestionowanie statusu wadliwie powołanych sędziów czy wyrok eliminujący dopuszczalność przeprowadzania aborcji z powodu poważnych wad płodu. TK wydał jednak także szereg wyroków, które pod kątem merytorycznym nie budzą zastrzeżeń. Niektóre z nich dotyczyły także kwestii istotnych z perspektywy ochrony praw człowieka. Przykładem może tu być orzeczenie, które eliminowało ograniczenie w dostępie do świadczeń dla opiekunów osób z niepełnosprawnością, orzeczenia stwierdzające niekonstytucyjność wyłączenia dostępu do sądu czy wyrok dotyczący zakresu ochrony przedemerytalnej.
Co dalej z wyrokami wydanymi w nieprawidłowych składach? W raporcie omówiliśmy możliwe rozwiązania i scenariusze, a także poszczególne wyroki oraz ich wpływ na rzeczywistość prawną.
Raport powstał przy wsparciu Ambasady Królestwa Niderlandów w Warszawie.
