Raport „Seeking refuge in Poland: a fact-finding report on access to asylum and reception conditions for asylum seekers” | Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Na początku kryzysu na granicy z Białorusią w 2021 roku Polska znalazła się w centrum uwagi Europy za swoją reakcję na to, co określiła jako "hybrydowy atak" ze strony reżimu Łukaszenki. Zaniepokojenie wywołało poddawanie migrantów push-backom oraz warunki, w jakich znaleźli się w przygranicznych lasach.

Polska wprowadziła również konkretne zmiany legislacyjne pozwalające na natychmiastowe wydalenie osób napotkanych podczas nielegalnego przekraczania "zielonej granicy" kraju. Już niecały rok później uwaga krajowa i europejska szybko przeniosła się na granicę polsko-ukraińską po wybuchu pełnoskalowej agresji Rosji na Ukrainę. Zupełnie inaczej zareagowano na nowo przybyłych, przy czym polskie władze i organizacje społeczeństwa obywatelskiego współpracowały ze sobą w celu udzielenia pomocy ukraińskim uchodźcom.

Badanie ECRE (European Council on Refugees and Exiles) skupiło się na Polsce w ramach mechanizmu Bazy Danych Informacji o Azylu (AIDA), na tle rosnącej liczby osób ubiegających się o status uchodźcy w kraju, wyzwań, przed którymi stanęli migranci próbujący dostać się na terytorium Polski na granicy polsko-białoruskiej od połowy 2021 roku oraz bezprecedensowej liczby uchodźców szukających bezpiecznego schronienia w wyniku rosyjskiej inwazji na terytorium Ukrainy. Celem wizyty ECRE było zbadanie warunków i dostępu do procedury azylowej i ochrony tymczasowej, a także warunków recepcyjnych w kraju oraz zrozumienie, czy duża liczba nowych przybyszów spowodowała obciążenie systemu migracyjnego.

Niniejszy raport analizuje praktyki stosowane na granicy i ich wpływ na dostęp do azylu oraz warunki przyjęcia w kraju. Skupia się również na warunkach detencji osób ubiegających się o azyl. Raport przedstawia wyniki wizyty rozpoznawczej w Polsce przeprowadzonej między 7 listopada a 10 listopada 2022 r. W tym okresie delegacja ECRE odwiedziła:

• Warszawę, gdzie spotkała się z przedstawicielami Naczelnego Sądu Administracyjnego; Strażą Graniczną; Ministerstwem Spraw Wewnętrznych; Urzędem do Spraw Cudzoziemców; UNHCR, funkcjonariuszem ds. praw podstawowych Frontexu; Rzecznikiem Praw Obywatelskich oraz organizacjami społeczeństwa obywatelskiego: Helsińską Fundacją Praw Człowieka; Stowarzyszeniem Interwencji Prawnej, Fundacją Ocalenie oraz Klubem Inteligencji Katolickiej (KIK);
• Białystok i okolice, gdzie spotkał się z przedstawicielami Placówki Terenowej Straży Granicznej, a także organizacjami KIK i Egala;
• Ośrodek Recepcyjny Dębak, chwilowo w remoncie, ale który zazwyczaj pełnił funkcję pierwszego ośrodka recepcyjnego, w którym wnioskodawcy rejestrują swoje wnioski o nadanie statusu uchodźcy;
• Ośrodek Recepcyjny w Białymstoku.

Informacje i dane zebrane na podstawie wywiadów i obserwacji przeprowadzonych w różnych odwiedzonych miejscach są uzupełnione o analizę dokumentacji i autorytatywne źródła dotyczące traktowania osób na polskich granicach, a także w ośrodkach recepcyjnych i strzeżonych.

Raport składa się z dwóch rozdziałów: Rozdział I dokumentuje zmieniającą się sytuację dostępu do terytorium Polski, zwłaszcza w odniesieniu do granicy z Białorusią. Krótko skupia się również na sytuacji osób ubiegających się o status uchodźcy w tym kraju oraz na wszelkich potencjalnych zagrożeniach związanych z ochroną. W kontekście rozważa również różne odpowiedzi udzielone na kryzys związany z przesiedleniami z Ukrainy. Rozdział II zawiera ocenę sytuacji, w jakiej znajdują się osoby ubiegające się o azyl, znajdujące się w ośrodkach recepcyjnych i strzeżonych w Polsce. Ostatnia część zawiera ogólne wnioski i zalecenia dla polskich władz.