Konsultacje na temat przestrzegania praworządności w państwach UE – wspólny wkład polskich organizacji pozarządowych do raportu Komisji Europejskiej 

Konsultacje na temat przestrzegania praworządności w państwach UE – wspólny wkład polskich organizacji pozarządowych do raportu Komisji Europejskiej
Kategoria publikacji:
Raport
Data publikacji:
luty 2023
Autor / autorzy:
Koalicja organizacji społecznych - Fundacja im. Stefana Batorego, Stowarzyszenie Watchdog Polska, Instytut Spraw Publicznych, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Wolne Sądy oraz Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju (FOR)

Polskie organizacje społeczne po raz kolejny przygotowały wkład do corocznego raportu Komisji Europejskiej dotyczącego stanu przestrzegania praworządności w państwach członkowskich. Raport koncentruje się na zmianach w obszarze wymiaru sprawiedliwości, wypełnianiu zobowiązań państwa związanych z zapobieganiem korupcji, jak również działaniach władz wobec mediów i społeczeństwa obywatelskiego, które miały miejsce w 2022 r.

Wspólny wkład polskich organizacji pozarządowych

Wkład do raportu powstał w ramach współpracy siedmiu eksperckich organizacji pozarządowych, specjalizujących się w obszarze niezależności wymiaru sprawiedliwości, przeciwdziałania korupcji, wolności mediów oraz sytuacji społeczeństwa obywatelskiego. Obok HFPC w przygotowaniu części dotyczącej Polski uczestniczyły (w kolejności alfabetycznej): Forum Obywatelskiego Rozwoju, Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja Wolne Sądy, Instytut Spraw Publicznych, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych i Sieć Obywatelska Watchdog Polska.

Zidentyfikowane problemy

Wśród zidentyfikowanych w raporcie w odniesieniu do Polski problemów na pierwszy plan wysuwają się te, które dotyczą trzech obszarów: wymiaru sprawiedliwości, przeciwdziałania korupcji oraz wolności słowa.

Gdy chodzi o wymiar sprawiedliwości, w 2022 r. dalej narastały problemy związane z pewnością prawa, których źródłem jest niewłaściwie wybrana Krajowa Rada Sądownictwa – to z jej rekomendacji bowiem nominowani są kolejni sędziowie. Ponadto, mimo coraz większej liczby orzeczeń sądów międzynarodowych w sprawie sposobu nominowania sędziów, polskie władze nie wykonywały ich. Zagrożona pozostawała również niezawisłość sędziów, których immunitety były uchylane, a oni sami zawieszani byli w wykonywaniu czynności służbowych lub przenoszeni na inne stanowiska. Wreszcie, uznany w kilku aspektach za niezgodny z prawem europejskim system dyscyplinarny sędziów został zmieniony w stopniu niewystarczającym do uznania zaleceń instytucji europejskich za wypełnione. Z uwagi na istniejący system awansów i powoływania, a także stosowane przez przełożonych represje, iluzoryczna pozostawała w 2022 r. także niezależność prokuratorów.

Raport diagnozuje również szereg problemów w zakresie korupcji. Wśród przykładów można tu wskazać choćby przedłużające się śledztwa w głośnych medialnie sprawach dotyczących przedstawicieli większości rządzącej, sprzyjające im zmiany prawa karnego czy braki w rozwiązaniach systemowych (związane m.in. z oświadczeniami majątkowymi, strategią antykorupcyjną czy ochroną sygnalistów). Z drugiej strony, raport opisuje także – jako sukces ubiegłego roku – ustawę antykorupcyjną, a w szczególności utworzenie na jej mocy centralnego rejestru umów i zwiększenie przejrzystości partii politycznych oraz wprowadzenie rozwiązań zapobiegających konfliktom interesów.

W raporcie poruszone zostały ponadto kwestie dotyczące wolności słowa. W tym zakresie koncentruje się on na sytuacji Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji i jej współdziałaniu z większością rządzącą, blokowaniu dostępu dziennikarzy do granicy polsko-białoruskiej i traktowaniu ich podczas demonstracji, przejęciu prasy regionalnej przez PKN Orlen oraz o licznych pozwach typu SLAPP (związanych m.in. z rzekomą obrazą uczuć religijnych czy naruszaniem dobrego imienia rządzących lub gmin przyjmujących uchwały anty-LGBT).

Poza wymienionymi trzema obszarami, raport identyfikuje też inne problemy, które dotyczyły m.in.:

  • tworzenia prawa – w tym zjawiska nagłego pojawiania się w Sejmie ustaw, które były tworzone przez rząd i o których nie było żadnych informacji do momentu procedowania ich w parlamencie, składania ustaw rządowych jako ustaw poselskich, stosowania przyspieszonych trybów procedowania ustaw;
  • funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego – np. spadku liczby skarg konstytucyjnych czy wniosków opozycji, a z drugiej strony: pojawienia się wniosków większości rządzącej podważających zgodność umów międzynarodowych z Konstytucją RP;
  • ograniczania praw człowieka na granicy z Białorusią;
  • ograniczania prawa do protestu.

Czym jest raport KE na temat praworządności?

Raport (sprawozdanie na temat praworządności) jest przygotowywany od 2020 r. przez Komisję Europejską w ramach europejskiego mechanizmu praworządności – narzędzia, które ma na celu promować praworządność i zapobiegać pojawianiu się i pogłębianiu problemów w tej dziedzinie. Mechanizm ten to coroczna procedura dialogu na temat praworządności między Komisją, Radą i Parlamentem Europejskim, z udziałem państw członkowskich, parlamentów narodowych, społeczeństwa obywatelskiego i innych zainteresowanych. W sprawozdaniu na temat praworządności monitorowane są istotne zmiany – zarówno pozytywne, jak i negatywne – stanu praworządności w państwach członkowskich w czterech obszarach: systemie wymiaru sprawiedliwości, ramach antykorupcyjnych, pluralizmie mediów oraz innych instytucjonalnych mechanizmach kontroli i równowagi.