Wprowadzane przez większość rządzącą zmiany w wymiarze sprawiedliwości objęły również system odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych. Od 2018 r. pojawiają się przykłady postępowań dyscyplinarnych wszczynanych np. w związku z treścią wydanych przez sędziów orzeczeń lub ich publicznymi wypowiedziami, a sam kształt systemu dyscyplinarnego został zakwestionowany przez sądy międzynarodowe jako niezgodny z prawem UE oraz Europejską Konwencją Praw Człowieka. Najnowszy raport HFPC podsumowuje wyniki monitoringu wybranych spraw dyscyplinarnych sędziów toczących się w warunkach trwającego kryzysu praworządności w 2022 r.
Od marca do lipca 2022 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka przeprowadziła monitoring dwunastu postępowań dyscyplinarnych, który obejmował sprawy sędziów sądów powszechnych toczące się przed sądami I instancji oraz Izbą Dyscyplinarną Sądu Najwyższego. Monitoring obejmował zarówno sprawy, w których mógł występować element motywacji politycznej (np. postępowanie dotyczące krytycznej wypowiedzi sędziego o polityku w mediach społecznościowych), jak i te dotyczące „pospolitych” deliktów dyscyplinarnych (np. nieterminowego sporządzania uzasadnień).
Analiza przebiegu postępowań dyscyplinarnych wykazała przede wszystkim ich nadmierną długość. Przewlekłość postępowań stanowić może dodatkową represję wobec sędziów, a ponadto świadczy o niskiej wydajności systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej. Ponadto, w niektórych ze spraw kwestionowany był udział w składach orzekających sędziów nominowanych z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa w kształcie nadanym jej w 2018 r. Postępowania toczyły się z poszanowaniem praw procesowych obwinionych sędziów (w szczególności prawa do obrony) oraz – w większości – jawnie.
Raport zawiera również obszerną analizę przepisów prawa przyjmowanych od 2018 r., uwzględniając zmiany legislacyjne, które weszły w życie w lipcu 2022 r. z inicjatywy Prezydenta RP oraz kolejne propozycje nowelizacji. Odnosi się również do kluczowych orzeczeń sądów międzynarodowych i krajowych dotyczących sądownictwa dyscyplinarnego.
Ze względu na ukształtowanie systemu sądów dyscyplinarnych oraz udział w orzekaniu sędziów powołanych wadliwie przez Krajową Radę Sądownictwa, w postępowaniu dyscyplinarnym nie jest zagwarantowane rozpoznanie sprawy przez niezależny i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, stanowiące element szerszego prawa do rzetelnego procesu. Wynika to z szeregu orzeczeń wydanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Trybunał Sprawiedliwości UE. Tymczasem zarówno zmiany już wprowadzone (m.in. likwidacja Izby Dyscyplinarnej i utworzenie Izby Odpowiedzialności Zawodowej), jak i te proponowane w najnowszej nowelizacji, skierowanej do Trybunału Konstytucyjnego przez Prezydenta RP, nie implementują w pełni tych orzeczeń do systemu polskiego.
Raport HFPC podsumowuje, jakie elementy w systemie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów wymagają pilnej poprawy w świetle dotychczas wydanych wyroków TSUE i ETPCz oraz wskazuje pożądany kierunek zmian. Jest to szczególnie istotne, bowiem wykonanie zaleceń płynących z orzecznictwa TSUE oraz wypełnienie „kamieni milowych” dotyczących sądownictwa sformułowanych w decyzji Rady UE stanowią warunek uzyskania przez Polskę środków z Funduszu Odbudowy Unii Europejskiej.
Zachęcamy również do zapoznania się z dodatkowymi materiałami wizualnymi przygotowanymi na potrzeby projektu, można je znaleźć pod artykułem.
Raport powstał w ramach programu monitoringu postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom sądów powszechnych w Polsce, realizowanego ze środków grantu przyznanego przez The German Marshall Fund of the United States.
