Nowe technologie są obecne w każdej sferze naszego życia, co rodzi pytania zarówno o płynące z tego szanse i możliwości, jak i powodowane tym zagrożenia i wykluczenia. Ożywione dyskusje na ten temat prowadzą także obrońcy praw człowieka.
Nowe technologie mają coraz większe znaczenie dla współczesnego wymiaru sprawiedliwości. System losowania sędziów, e-wokanda, czynności procesowe z wykorzystaniem Internetu – to pierwsze rozwiązania, jakie zostały wprowadzone w Polsce. Zmiany obserwujemy także w innych krajach europejskich. Łotwa wdrożyła już proces mailowego doręczania decyzji sądowych. W Wielkiej Brytanii ofiary przemocy, które nie posiadają pełnomocnika, mogą wnioskować przez Internet o nakaz sądowy. W skali międzynarodowej dostęp do e-dowodów zwiększa skuteczność współpracy w ramach §transgranicznych postępowań sądowych. Na wyzwania płynące z rozwoju nowych technologii odpowiadają także przepisy unijne – dwa lata temu została uchwalona Europejska Karta Etyczna w sprawie wykorzystania sztucznej inteligencji (AI) w systemach sądowych.
Podczas dwóch dyskusji panelowych prelegenci z Polski, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Belgii, Szwajcarii, Włoch, Holandii i Estonii zaprezentują, jak technologia wkracza na salę sądową w ich jurysdykcjach i jak na skutek rozwoju technologii zmieni się proces sądowy w przyszłości.
Konferencja odbędzie się online w godzinach 10:00 – 12:50.
Wszystkich zainteresowanych prosimy o zgłoszenia mailowe na adres [email protected].
♦ W ocenie ponad 93% prawników, którzy wzięli udział w badaniach HFPC, polski wymiar sprawiedliwości nie wykorzystuje w odpowiednim zakresie nowych rozwiązań technologicznych – wynika z raportu HFPC przygotowanego we współpracy z kancelarią Clifford Chance.
♦ Jednocześnie zdecydowana większość, bo aż 96% ankietowanych, uznała, że wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań technologicznych mogłoby usprawnić funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.
♦ Z badania wynika, że w ocenie ankietowanych potencjał innowacyjnych i cyfrowych rozwiązań może doprowadzić w szczególności do przyspieszenia postępowań, racjonalizacji wykorzystania czasu przez skład orzekający i pracowników sądów, uproszczenia rozpatrywania spraw, oszczędności kosztów i usprawnienia korespondencji z sądem.
♦ Z kolei wśród zagrożeń związanych z szerszym wykorzystaniem nowych technologii w sądownictwie respondenci wymieniali głównie: brak wystarczającego zabezpieczenia systemów informatycznych, ograniczenie dostępności sądu, a także efektywność udziału w postępowaniu w obliczu zjawiska wykluczenia cyfrowego.
Raport opracowany przez Helsińską Fundację Praw Człowieka w ramach projektu prowadzonego z kancelarią Clifford Chance skupia się na funkcjonowaniu nowych technologii w wymiarze sprawiedliwości. Wybór tematu dla praktyków prawa może być oczywisty: przypatrując się na co dzień polskiemu (i nie tylko) wymiarowi sprawiedliwości, zaobserwowaliśmy występujące w jego działaniu istotne problemy, a jednocześnie zwróciliśmy uwagę na poważne opóźnienie w przyswajaniu nowych technologii. Zadaliśmy sobie zatem pytanie, czy niektóre ograniczenia i niedociągnięcia w wymiarze sprawiedliwości można zredukować przez szersze zastosowanie szeroko rozumianych nowych technologii.
Odpowiedzi na te pytania szukaliśmy nie tylko w Polsce, lecz także poza jej granicami, gdyż „nowość” technologii w jednym kraju nie przeszkadza temu, by była już ona dobrze rozpoznana i szeroko stosowana przez sądy innych państw lub trybunały międzynarodowe. Analiza dokonana w raporcie obejmuje systemy prawne obowiązujące w Anglii i Walii, Czechach, Hiszpanii, Japonii, Stanach Zjednoczonych, Włoszech, Holandii. Punktem wyjścia do ich porównania były opracowania przygotowane przez biura kancelarii Clifford Chance działające w tych państwach.
W większości z badanych państw proces cyfryzacji sądownictwa jest stosunkowo mało zaawansowany, choć pandemia COVID-19 wymusiła wprowadzenie nowych technologii w sądownictwie na szerszą skalę, a zwłaszcza – zdalnych posiedzeń i rozpraw. W zdecydowanej większości badanych państw istnieje możliwość prowadzenia e-rozpraw w formie lub wideokonferencji. Jednak w żadnym z analizowanych państw nie funkcjonują sądy w pełni online w znaczeniu przyjętym w raporcie HFPC.
Słabiej rozwinięte jest korzystanie z narzędzi opartych na sztucznej inteligencji. Z analizy wynika, że choć takie rozwiązania pojawiają się w praktyce wymiaru sprawiedliwości większości badanych państw, znajdują się jeszcze zazwyczaj na etapie testów oraz programów pilotażowych – jak np. program pomagający holenderskim sędziom w sprawach dotyczących wykroczeń drogowych w sądzie okręgowym w Oost-Brabant czy systemy wykorzystywane do oszacowywania ryzyka popełnienia przestępstwa testowane przez organy ścigania m.in. w Hiszpanii oraz Anglii i Walii.
Coraz szersze wykorzystywanie nowoczesnych technologii może pozytywnie wpłynąć na dostęp do sądu – przez eliminację wielu dotychczasowych barier praktycznych. Z drugiej jednak strony ten proces może wiązać się także z zagrożeniami, które w efekcie ograniczą, a nie poszerzą dostęp jednostki do sądu. Jest to istotne szczególnie w przypadku osób wykluczonych cyfrowo, np. z przyczyn ekonomicznych czy braku dostatecznych umiejętności w zakresie obsługi komputera. Z dotychczasowego orzecznictwa ETPC wynika, że należałoby ostrożnie podchodzić np. do przeprowadzania rozpraw zdalnych w sprawach karnych czy posiedzeń dotyczących form pozbawienia wolności, które mogą być orzekane w ramach innych rodzajów postępowań. Szersza cyfryzacja mogłaby być dopuszczalna w drobnych sprawach cywilnych czy sądowo-administracyjnych.
W przedstawionym dziś raporcie „Nowe technologie – nowa sprawiedliwość – nowe pytania. Wdrażanie nowych technologii w wymiarze sprawiedliwości” przekonujemy, że od innowacji cyfrowych nie należy odwracać się tyłem. Jednocześnie wnioski z raportu pozwalają stwierdzić, że wprowadzanie zdobyczy techniki w wymiarze sprawiedliwości jest możliwe bez narażania jego istoty – rzetelności i sprawiedliwości.
Pamiętać jednak trzeba o tym, by stosować nowe technologie z pełną świadomością ich zalet i wad oraz elastycznie korygować te ostatnie.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka zdecydowała się sprawdzić, w jakim zakresie polskie sądy korzystały od marca ubiegłego roku z możliwości prowadzenia postępowań w trybie zdalnym.
W ramach opracowania próbowaliśmy odpowiedzieć na pytania:
Łącznie Fundacja otrzymała odpowiedzi od 65 sądów (11 apelacyjnych, 45 okręgowych i 9 rejonowych).
Najchętniej z omawianego trybu korzystają sądy penitencjarne, gdzie już od kwietnia 2020 r. można było dostrzec jego dużą popularność. Liczby są imponujące – dla przykładu Wydział Penitencjarny Sądu Okręgowego w Świdnicy rozpatrzył 1075, a Sąd Okręgowy w Bydgoszczy 2247 spraw w trybie zdalnym. Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku pozostałych wydziałów. Co do zasady dostrzec można, iż z kolejnymi miesiącami sądy coraz chętniej przeprowadzają rozprawy bądź posiedzenia zdalnie – przykładowo w III i IV kwartale 2020 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku rozpatrzył w ten sposób odpowiednio 110 i 206 spraw, a w samym styczniu 2021 r. już 188. Nie należy jednak zapominać, że w przypadku niektórych sądów liczby te utrzymywały się na podobnym poziomie przez cały badany okres (np. Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie, Sąd Okręgowy w Nowym Sączu czy Sąd Rejonowy dla Warszawy – Woli w Warszawie).
Tryb zdalny częściej wykorzystywany jest również w postępowaniach w sprawach cywilnych oraz gospodarczych niż na przykład w sprawach karnych.
Jak wskazuje dr Marcin Ciemiński, partner w kancelarii Clifford Chance, „postępowania sądowe w sprawach gospodarczych w coraz większym stopniu mają charakter pisemny. Wzrasta znaczenie dowodów z dokumentów, a dowody z przesłuchania świadków coraz częściej przeprowadzane są poprzez sporządzenie zeznań na piśmie. Co więcej możliwości techniczne umożliwiają sprawne przesłuchanie świadków, czy biegłych. Nie wydaje się więc, aby były istotne przeszkody dla powszechniejszego stosowania rozpraw zdalnych w sprawach gospodarczych. Nie mam najmniejszych wątpliwości, iż wymiernie usprawniłoby to procedowanie w tego rodzaju sprawach, a moje dotychczasowe doświadczenia są pozytywne”.
Wyniki badań ukazują brak jednolitego podejścia do kwestii prowadzenia rozpraw lub posiedzeń w trybie zdalnym, co w efekcie prowadzi do bardzo znaczących różnic występujących pomiędzy sądami w wielu obszarach.
„Odmienności w tym zakresie mogą prowadzić do faktycznego zróżnicowania dostępu do wymiaru sprawiedliwości w różnych częściach kraju i w odniesieniu do różnych sądów (a nawet ich wydziałów), co może budzić wątpliwości pod kątem zgodności ze standardami ochrony praw człowieka i wywoływać poczucie niesprawiedliwości” – zauważa dr Marcin Szwed, prawnik HFPC.
Pomiędzy sądami tego samego szczebla (a czasem nawet również położonymi w tym samym mieście) występują duże różnice w zakresie m.in.: programów używanych do przeprowadzania zdalnych rozpraw bądź posiedzeń, technicznego przygotowania do ich przeprowadzania oraz rejestrowania, poziomu przeszkolenia sędziów oraz pracowników sądów, a także – co w pewnym stopniu stanowi wypadkową przytoczonych czynników, liczby spraw rozpatrywanych w omawianym trybie.
„Ze szczególnym niepokojem” – podkreśla Krzysztof Jarzmus, prawnik HFPC – „odnotowaliśmy brak możliwości uczestniczenia przez publiczność w rozprawach przeprowadzanych w trybie zdalnym w aż 12 sądach okręgowych oraz dwóch spośród ankietowanych sądów rejonowych. Brak szczególnej regulacji w tym zakresie nie może prowadzić do zapominania o ogólnych zasadach dot. jawności rozpraw.”
Zdaniem autorów analizy, aby nie zmarnować potencjału, który niosą ze sobą e-rozprawy, konieczna jest kompleksowa i interdyscyplinarna refleksja w zakresie sposobu ich przeprowadzania. Ważna jest także większa aktywność na polu praktycznym, szczególnie zapewnienie odpowiedniego sprzętu oraz szkoleń dla sędziów, pracowników sądów i profesjonalnych pełnomocników.
W kwietniu 2021 r. Fundacja wystąpiła z wnioskami do dziewięciu wcześniej nieankietowanych sądów rejonowych zlokalizowanych w różnych regionach Polski. Celem badania było przede wszystkim porównanie jego wyników z efektami przytaczanej powyżej analizy i tym samym zweryfikowanie ewentualnej ewolucji praktyki polskich sądów w tym zakresie wynikającej z dłuższego okresu stosowania trybu zdalnego w postępowaniach sądowych.
Analiza odpowiedzi ankietowanych sądów prowadzi do konkluzji, iż diagnoza zaprezentowana w opracowania Fundacji z marca 2021 r. wciąż pozostaje aktualna. Przede wszystkim w dalszym ciągu brakuje jednolitego podejścia do kwestii prowadzenia rozpraw lub posiedzeń w trybie zdalnym.
Wyniki badań pokazały brak jednolitego podejścia do kwestii prowadzenia rozpraw lub posiedzeń w trybie zdalnym, co w efekcie prowadzi do bardzo znaczących różnic występujących pomiędzy sądami w wielu obszarach.
„Odmienności w tym zakresie mogą prowadzić do faktycznego zróżnicowania dostępu do wymiaru sprawiedliwości w różnych częściach kraju i w odniesieniu do różnych sądów (a nawet ich wydziałów), co może budzić wątpliwości pod kątem zgodności ze standardami ochrony praw człowieka i wywoływać poczucie niesprawiedliwości” – mówił dr Marcin Szwed, prawnik HFPC.
W kwietniu 2021 r. Fundacja wystąpiła z wnioskami do dziewięciu wcześniej nieankietowanych sądów rejonowych zlokalizowanych w różnych regionach Polski. Celem badania było przede wszystkim porównanie jego wyników z efektami przytaczanej powyżej analizy i tym samym zweryfikowanie ewentualnej ewolucji praktyki polskich sądów w tym zakresie wynikającej z dłuższego okresu stosowania trybu zdalnego w postępowaniach sądowych.
Analiza odpowiedzi ankietowanych sądów prowadzi do konkluzji, iż diagnoza zaprezentowana w opracowania Fundacji z marca 2021 r. wciąż pozostają aktualne. Przede wszystkim w dalszym ciągu brakuje jednolitego podejścia do kwestii prowadzenia rozpraw lub posiedzeń w trybie zdalnym.
Wspomniane analizy została przygotowana w ramach projektu „Nowe Technologie – Nowa Sprawiedliwość” realizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka wspólnie z kancelarią prawną Clifford Chance.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka w toku prac nad raportem Nowe Technologie, Nowa Sprawiedliwość, Nowe Pytania. Wdrażanie nowych technologii w wymiarze sprawiedliwości przeprowadziła analizę rozwiązań dotyczących stosowania nowych technologii w sądownictwie w wybranych krajach.
Analiza dotyczy regulacji i procedur w Stanach Zjednoczonych, Włoszech, Hiszpanii, Japonii, Czechach oraz Walii i Anglii.
Materiały powstałe z tych badań publikujemy poniżej.
Będziemy sobie zadawać te pytania i szukać (czasami niełatwych) odpowiedzi. Cykl rozmów “Nowe Technologie — Nowa Sprawiedliwość— Nowe Pytania” już niedługo na naszych kanałach.
Projekt jest realizowany przez Helsińską Fundację Praw Człowieka we współpracy z Clifford Chance.
W rozmowie udział wzięli:
Rozmowa została nagrana w ramach projektu Nowe Technologie – Nowa Sprawiedliwość realizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka we współpracy z Clifford Chance.
W rozmowie udział wzięli:
Rozmowa została nagrana w ramach projektu Nowe Technologie – Nowa Sprawiedliwość realizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka we współpracy z Clifford Chance.
W rozmowie udział wzięli:
Rozmowa została nagrana w ramach projektu Nowe Technologie – Nowa Sprawiedliwość realizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka we współpracy z Clifford Chance.
W rozmowie udział wzięli:
Rozmowa została nagrana w ramach projektu Nowe Technologie – Nowa Sprawiedliwość realizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka we współpracy z Clifford Chance.
Nowe technologie mają coraz większe znaczenie dla współczesnego wymiaru sprawiedliwości. System losowania sędziów, e-wokanda, czynności procesowe z wykorzystaniem Internetu – to pierwsze rozwiązania, jakie zostały wprowadzone w Polsce. Zmiany obserwujemy także w innych krajach europejskich. Łotwa wdrożyła już proces mailowego doręczania decyzji sądowych. W Wielkiej Brytanii ofiary przemocy, które nie posiadają pełnomocnika, mogą wnioskować przez Internet o nakaz sądowy. W skali międzynarodowej dostęp do e-dowodów zwiększa skuteczność współpracy w ramach transgranicznych postępowań sądowych. Na wyzwania płynące z rozwoju nowych technologii odpowiadają także przepisy unijne – dwa lata temu została uchwalona Europejska Karta Etyczna w sprawie wykorzystania sztucznej inteligencji (AI) w systemach sądowych.
Wybuch pandemii spowodował ekspansję i przyspieszenie nowych technologii we wszystkich sferach społecznych. Niniejsza debata jest tego przykładem – wirtualna rozmowa zastępuje osobiste spotkanie. Jak te zmiany i ograniczenia wpływają na aktualne funkcjonowanie sądów w Polsce? Jakie znaczenie dla cyfryzacji procesów sądowych w przyszłości mają doświadczenia czasu pandemii?
Podczas debaty poznamy opinie praktyków, których zapytamy o to, jak nowe technologie wpływają na ich codzienną pracę. Rozmowa pozwoli postawić diagnozę aktualnej sytuacji, podzielić się doświadczeniami czasu pandemii oraz wspólnie zastanowić się nad potrzebami i kierunkami zmian w przyszłości.
W spotkaniu wezmą udział: Katarzyna Gajowniczek-Pruszyńska, adwokat, dr Urszula Żółtak, sędzia, Maciej Bobrowicz, radca prawny, dr Marcin Ciemiński, adwokat i Maciej Broniarz, ekspert IT. Rozmowę poprowadzi Jolanta Ojczyk z redakcji Prawo.pl. Debatę otworzy dr Marcin Szwed, prawnik Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Maciej Bobrowicz – radca prawny z ponad 30-letnim doświadczeniem, specjalizujący się w prawie gospodarczym. Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych (2007–2010, 2010–2013, 2016–obecnie), członek Komitetu Sterującego Społecznej Komisji Kodyfikacyjnej, były Prezes Centrum Mediacji przy Sądzie Polubownym przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych – ,,Lewiatan” i były Prezes Centrum Mediacji przy Sądzie Polubownym przy Krajowej Izbie Gospodarczej, wieloletni członek Społecznej Komisji ds Konfliktów i Rozwiązywania Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości.
Maciej Broniarz – architekt bezpieczeństwa i systemów informatycznych; wykładowca w Centrum Nauk Sądowych oraz na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; autor kilkuset projektów IT – od małych wdrożeń po systemy przeznaczone dla setek tysięcy użytkowników; współpracownik Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego w zakresie bezpieczeństwa IT.
dr Marcin Ciemiński – adwokat, partner w Departamencie Postępowań Spornych kancelarii Clifford Chance; autor publikacji z zakresu prawa cywilnego i karnego; ekspert z zakresu postępowań gospodarczych, alternatywnych metod rozwiązywania sporów oraz prawa karnego gospodarczego; adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Katarzyna Gajowniczek-Pruszyńska – adwokat, Wicedziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie; Wiceprzewodnicząca Komisji Legislacyjnej przy Naczelnej Radzie Adwokackiej; od wielu lat sędzia dyscyplinarna Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Warszawie; pomysłodawczyni i Przewodnicząca Zespołu ds. Kobiet przy Naczelnej Radzie Adwokackiej; autorka publikacji i opinii prawnych z zakresu procedury karnej i etyki adwokackiej.
dr Urszula Żółtak – sędzia, doktor nauk prawnych, Wiceprezes Warszawskiego Oddziału SSP Iustitia, sędzia Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa w Warszawie w Wydziale Cywilnym. Przed ukończeniem aplikacji sądowej zajmowała się legislacją i stosowaniem prawa w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Aktywnie uczestniczyła w projekcie „Sędziowie przeciw mowie nienawiści” zainicjowanym przez SSP Iustitia we współpracy z Uniwersytetem SWPS, Centrum Badań nad Uprzedzeniami oraz Helsińską Fundacją Praw Człowieka.
Moderatorka:
Jolanta Ojczyk – redaktor prowadząca sekcję Prawo w biznesie w serwisie Prawo.pl, autorka licznych artykułów między innymi z zakresu LegalTech. Od 2003 roku związana z dziennikarstwem prawnym – jako dziennikarz i redaktor. Pracowała w „Gazecie Prawnej” i „Dzienniku Gazecie Prawnej”. Następnie w „Rzeczpospolitej”, gdzie do lutego 2018 r. była zastępcą kierownika Działu Prawa. Pisała m.in. o działaniach legislacyjnych rządu i parlamentu, samorządzie, oświacie, szkolnictwie wyższym oraz służbie cywilnej. Dwukrotnie nagrodzona przez Parlament Studentów RP za teksty o tematyce prawnej.
Wstęp do dyskusji:
dr Marcin Szwed – prawnik Programu Spraw Precedensowych Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka; adiunkt w Katedrze Prawa Konstytucyjnego WPiA UW; doktor nauk prawnych; absolwent LLM w zakresie prawa konstytucyjnego porównawczego na Central European University w Budapeszcie; autor licznych publikacji z zakresu praw człowieka oraz prawa konstytucyjnego.
Wyzwania czasu pandemii a przyszłość sądownictwa – debata online
20 października, godz. 17.00–19.00
Debata była transmitowana na profilu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka na Facebooku.
Wydarzenie odbywa się w ramach projektu NOWE TECHNOLOGIE – NOWA SPRAWIEDLIWOŚĆ realizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka we współpracy z Clifford Chance.
Debata została objęta patronatem prawo.pl.
![Bezpłatna pomoc prawna dla małoletnich bez opieki [PL/UA/EN/RU]](/upload/thumb/2022/08/ukraina_protest_foto_robert_lukaszewicz_auto_900x600.jpg)
