20 marca b.r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka złożyła do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka opinię przyjaciela sądu w sprawie Szczerba przeciwko Polsce (skarga nr 15626/17). Skarżącym jest polityk opozycji, Michał Szczerba, który w 2016 r. został wykluczony z obrad Sejmu przez Marszałka Sejmu na podstawie art. 175 ust. 5 Regulaminu Sejmu. W skardze do ETPC podniósł on, że takie wykluczenie stanowi naruszenie prawa do wolności wypowiedzi.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka uznała za zasadne złożenie opinii przyjaciela sądu w tej sprawie z kilku powodów. W pierwszej kolejności należy wskazać, że takie wykluczenie z obrad niewątpliwie stanowi ingerencję w wolność wypowiedzi posła. W ocenie Fundacji w przypadku korzystania z wolności słowa przez polityków opozycji, szczególnie w parlamencie, jej ograniczenie może nastąpić tylko w wyjątkowych przypadkach. Jak podnosi sam Trybunał, nie może dojść do sytuacji, w której większość parlamentarna ogranicza swobodę wypowiedzi mniejszości. Jak wynika z praktyki stosowania art. 175 ust. 5 Regulaminu Sejmu, od 2015 r. byli wykluczani wyłącznie posłowie opozycji, a nigdy posłowie partii rządzącej.
Zdaniem HFPC, najpoważniejszym problemem występującym w sprawach wykluczeń przez Marszałka Sejmu jest rozpatrywanie odwołań od wykluczenia przez Prezydium Sejmu. Prezydium Sejmu składa się obecnie (podobnie jak w dwóch poprzednich kadencjach) z sześciu członków: Marszałka i pięciu wicemarszałków (z czego trzech związanych z opozycją). W przypadku równości głosów, rozstrzyga głos Marszałka. W opinii wskazano kilka mankamentów takiego systemu. Jednym z najpoważniejszych jest to, że jeden z członków Prezydium Sejmu uczestniczy w rozpatrywaniu odwołania od decyzji o wykluczeniu, którą sam wydał, co rzutuje na jego bezstronność. Ponadto, praktyka pokazuje, że uchwały Prezydium nie zawierają odpowiedniego uzasadnienia, które rozważałoby wszystkie istotne okoliczności sprawy. Istotne jest także to, że z danych udostępnionych HFPC przez Kancelarię Sejmu wynika, że w latach 2007-2022 wszystkie odwołania posłów były oddalane. W ocenie HFPC istnieją zatem bardzo poważne wątpliwości co do tego, czy Regulamin Sejmu w obecnym kształcie gwarantuje dostęp do skutecznego środka odwoławczego od decyzji o wykluczeniu posła z obrad.
