Prawa osób pozbawionych wolności. Podstawowe problemy prawne i praktyczne – raport HFPC 

09.07.2018
Wolność od tortur
Prawa osób pozbawionych wolności. Podstawowe problemy prawne i praktyczne – raport HFPC

Od 9 do 19 lipca trwa wizyta delegacji Podkomitetu ds. Prewencji Tortur ONZ (SPT).  Helsińska Fundacja Praw Człowieka przygotowała raport, w którym przedstawia obserwacje na temat aktualnej sytuacji w instytucjach o charakterze izolacyjnym.

Poniżej wskazano najważniejsze wnioski.

Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur (KMPT)

  • KMPT pełni szczególną rolę w systemie zapobiegania przypadkom niewłaściwego traktowania w jednostkach o charakterze izolacyjnym.
  • Jego mandatem objętych jest aktualnie 2600 miejsc pozbawienia wolności.
  • Budżet RPO nie umożliwia pełnej realizacji obowiązków wynikających z Protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

Przemoc policji

  • Problematyka stosowania tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania przez funkcjonariuszy policji jest w Polsce przedmiotem ożywionych dyskusji
  • Z danych wynika, że rocznie składanych jest ponad 500 skarg do policji w związku. z zarzutami nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.
  • DO HFPC każdego roku zgłasza się od kilku do kilkunastu osób, które podnoszą zarzut niewłaściwego traktowania przez funkcjonariuszy policji.
  • Wszyscy ankietowani przez HFPC adwokaci potwierdzili, że mieli kontakt z klientami zgłaszający problem złego traktowania przez policjantów, które mogło spełniać cechy określone w art. 3 EKPCz i art. 1 ust. 1 Konwencji o zakazie tortur.
  • W polskim Kodeksie karnym nie ma jednego typu, który penalizowałby stosowanie tortur i dopuszczanie się nieludzkiego lub poniżającego traktowania.

Zakłady karne i areszty śledcze

  • W jednostkach penitencjarnych wciąż dochodzi do przejawów nieludzkiego i poniżającego traktowania, związanego z nieodpowiednimi warunkami bytowymi, niewłaściwą opieką lekarską oraz nadużywanie statusu więźnia stwarzającego zagrożenia dla społeczeństwa oraz bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej.
  • Polska wciąż nie wdrożyła rekomendacji CPT oraz CAT dotyczących podniesienia standardu powierzchni mieszkalnej przypadającej na jednego osadzonego do poziomu 4m2 na osobę.
  • Aktualnym problemem pozostaje niepełne dostosowanie jednostek penitencjarnych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Skargi osób pozbawionych wolności w jednostkach penitencjarnych

  • Z rozpoznawanych przez Służbę Więzienną skarg i zarzutów (ponad 40 tys. w skali kraju) osób pozbawionych wolności tylko nieco ponad 1% został uznany za uzasadniony.
  • Wśród skarg dominują te związane z traktowaniem osób osadzonych przez funkcjonariuszy Służby Więziennej, warunkami bytowymi i opieką zdrowotną.
  • System skarg i nadzoru penitencjarnego nie stanowi w pełni efektywnego systemu ochrony praw i wolności osób pozbawionych wolności.

Krajowy Ośrodek Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (KOZZD)

  • Ustawa o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, która reguluje detencję postpenalną sprawców przestępstw z zaburzeniami psychicznymi, budzi poważne kontrowersje z punktu widzenia międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka.
  • Terapeutyczny charakter pobytu w KOZZD jest wątpliwy – detencja może być raczej postrzegana jako represja naruszająca zakaz podwójnej karalności i działania prawa wstecz.
  • Warunki pobytu w KOZZD mogą naruszać prawa osadzonych.
  • Prowadzona przez HFPC przed ETPCz sprawa pokazuje, że w praktyce może dochodzić do dalszych naruszeń praw człowieka.

Strzeżone ośrodki dla cudzoziemców

  • Dzieci cudzoziemskie pozbawiane są wolności poprzez umieszczanie w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców (1103 dzieci w latach 2014-2017), a ich detencja często jest wielomiesięczna;
  • Raporty wskazują, że w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców przebywają ofiary przemocy i tortur;
  • Organy postępowania w przedmiocie umieszczenia i pobytu cudzoziemców w detencji nie badają w sposób należyty przesłanek wykluczających detencję.

Raport HFPC dostępny jest w wersji polskiej oraz angielskiej, i stanowi kontynuację raportu, który opublikowano w maju 2017 r. w związku z wizytą Europejskiego Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT).