HFPC ponowiła petycję do Senatu o podjęcie prac nad zmianą zasad przedłużania pobytu w schroniskach dla nieletnich, które będą zgodne z rekomendacjami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Grabowski p. Polsce.
To już druga petycja Fundacji w tej sprawie. Poprzednia (z kwietnia 2017 r.), chociaż zakończona przyjęciem senackiego projektu o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, nie doprowadziła do zmian ustawowych ze względu na koniec kadencji poprzedniego parlamentu.
Celem aktualnej petycji jest:
- dodanie regulacji nakładającej na sąd obowiązek okresowej kontroli zasadności pobytu nieletniego w schronisku (co 3 miesiące) także po skierowaniu sprawy na rozprawę;
- nałożenie obowiązku wydawania każdorazowo osobnego postanowienia o przedłużeniu pobytu w schronisku dla nieletnich, zawierającego uzasadnienie okoliczności przemawiających za wydaniem takiego rozstrzygnięcia (także po skierowaniu sprawy na rozprawę);
- wprowadzenie procedury umożliwiającej kontrolę instancyjną decyzji sądu o przedłużeniu stosowania środka;
- sprecyzowanie maksymalnego łącznego okresu pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich (obejmującego okres przed, jak i po skierowaniu sprawy na rozprawę).
Wyrok ETPC: Polska naruszyła prawo do wolności osobistej, a obowiązujące przepisy nie spełniają testu „jakości” prawa
W czerwcu 2015 r. ETPC wydał wyrok w sprawie Grabowski przeciwko Polsce, w którym stwierdził naruszenie przez Polskę prawa do wolności osobistej (art. 5 EKPC) wobec skarżącego. Siedemnastoletni wówczas Maksymilian Grabowski został zatrzymany przez policję pod zarzutem popełnienia rozboju. Sąd wszczął postępowanie w tej sprawie i zdecydował o umieszczeniu nastolatka w schronisku dla nieletnich, ale legalność jego pobytu po upływie 3 miesięcy nie została zweryfikowana, mimo złożenia stosownego wniosku przez obrońcę M. Grabowskiego. Sąd uznał bowiem, że ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, po skierowaniu sprawy nieletniego na rozprawę, nie wymaga wydania odrębnego postanowienia o przedłużeniu okresu pobytu w schronisku. W efekcie mężczyzna spędził w nim 5 miesięcy więcej niż wynikało to z pierwotnego postanowienia.
Wyrok Strasburga to nie koniec? Niezbędne kolejne zmiany przepisów
Pomimo upływu ponad czterech lat od wydania wyroku przez ETPC, nie doszło do wystarczającej zmiany prawa, która wypełniłaby wytyczne Trybunału. Polskie władze w celu upowszechnienia standardów wynikających z wyroku przesłały je do sądów, a także przeprowadzono szkolenia wśród sędziów w zakresie praw nieletnich. Zgodnie z deklaracjami rządu, zmiana Regulaminu urzędowania sądów powszechnych ma stanowić prawną barierę przed tym, aby nie powtarzały się sytuacje takie, jak ta badana przez ETPC.
W ocenie HFPC, gwarancje lepszego przestrzegania praw nieletnich w zakresie umieszczania ich w schroniskach powinny się znaleźć w ustawie, a nie tylko w regulaminie sądów. Komitet Ministrów Rady Europy słusznie wskazał, że podjęte przez Polskę kroki wciąż nie są wystarczające do pełnego wykonania wyroku Trybunału i niezbędne są dalsze zmiany prawa w obrębie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. W efekcie Komitet Ministrów wciąż nie zakończył kontroli wykonania przez polskie władze wyroku Grabowski przeciwko Polsce. Ostatnia decyzja Komitetu została wydana w grudniu 2019 r.
Jedna petycja nie wystarczyła? Koniec kadencji parlamentu spowodował dyskontynuację prac legislacyjnych
Wspomniana petycja nie jest pierwszym pismem HFPC dotyczącym tego problemu. W kwietniu 2017 r. Fundacja skierowała do Senatu petycję o tożsamej treści. Senatorowie przychylili się wtedy do opinii HFPC i przygotowali senacki projekt, który realizował postulaty Fundacji i zapewniał zgodność krajowych regulacji prawnych ze strasburskimi standardami. Na etapie prac senackich petycja Fundacji została poparta przez Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka oraz Naczelną Radę Adwokacką. W kwietniu 2018 r. projekt trafił do Sejmu, a w maju 2018 r. skierowano go do pierwszego czytania w Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. W sierpniu 2018 r. projekt uzyskał pozytywną opinię Rady Ministrów. Jednakże w związku z zakończeniem prac Sejmu VIII kadencji projekt ten uległ dyskontynuacji z początkiem listopada 2019 r.
Przygotowany natomiast w Ministerstwie Sprawiedliwości projekt ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich[1], który zgodnie z opinią Rządu realizuje wytyczne z wyroku ETPC, w chwili obecnej wciąż znajduje się na etapie konsultacyjnym.
Kalendarium sprawy Grabowski przeciwko Polsce
- 7 maja 2012 r. – wszczęcie postępowania krajowego w sprawie Skarżącego
- 31 sierpnia 2012 r.- złożenie skargi do ETPC
- 30 stycznia 2013 r. – komunikacja sprawy przez ETPC Rządowi RP
- 30 czerwca 2015 r. – wydanie wyroku przez ETPC
- 19 kwietnia 2017 r.[2] – złożenie pierwszej petycji HFPC do Senatu
- 7 lutego 2019 r. – wystąpienie HFPC do Komitetu Ministrów
- grudzień 2019 r. – ostatnia decyzja Komitetu Ministrów Rady Europy o kontynuacji nadzoru nad wykonaniem wyroku ETPC w sprawie Grabowski przeciwko Polsce
[1] Projekt ustawy o nieletnich z dnia 8 marca 2019 r., dostępny pod adresem: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12321373/katalog/12577449#12577449 (data dostępu: 25.10.2019 r.).
[2] https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2017/04/HFPC-petycja-nieletni-04-2017.pdf
