Przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka toczy się postępowanie dotyczące przewlekłości w rozpoznawaniu przez polskie sądy odwołań od decyzji obniżających emerytury i renty osobom uznanym za pełniące służbę na rzecz totalitarnego państwa.
- Do obniżek tych doszło na mocy kontrowersyjnej ustawy uchwalonej w grudniu 2016 r.
- Decyzje o obniżeniu emerytury lub renty podlegają zaskarżeniu do sądu. Niestety, wiele postępowań zostało zawieszonych w związku z toczącą się przed Trybunałem Konstytucyjnym od 2018 r. sprawą dotyczącą konstytucyjności ustawy z grudnia 2016 r.
- Skargę do ETPC wniosły strony zawieszonych postępowań. Zarzucają one, że doszło do naruszenia ich prawa dostępu do sądu i prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie oraz że nie zapewniono im środków prawnych umożliwiających kwestionowanie przewlekłości wynikającej z postępowania przed TK.
- Helsińska Fundacja Praw Człowieka złożyła w tej sprawie opinię amicus curiae, w której oparła się na danych przedstawionych wcześniej w jej raporcie.
Ustawa o obniżeniu rent i emerytur
W grudniu 2016 roku Sejm uchwalił ustawę obniżającą świadczenia emerytalne i rentowe wobec osób uznanych za wykonujące w okresie PRL służbę na rzecz totalitarnego państwa. Wbrew nośnym deklaracjom o likwidacji przywilejów wobec osób zaangażowanych w zwalczanie podziemnej opozycji ustawa obniżyła wysokość świadczeń także tym, którzy nie byli w ogóle zaangażowani w działania na rzecz „totalitarnego państwa”, jak określa to ustawa.
Po uchwaleniu ustawy do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynęła fala odwołań od decyzji obniżających świadczenia. Około 7 tysięcy spraw przekazano następnie do innych sądów w Polsce.
W styczniu 2018 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zwrócił się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie konstytucyjności ustawy. Doprowadziło to do zawieszenia znacznej części postępowań w sprawach dotyczących odwołań od decyzji o obniżeniu świadczeń. Sądy uznały bowiem, że rozstrzygnięcie tego rodzaju spraw zależy od wyniku postępowania przed TK.
Skargi do ETPC
Grupa 23 osób objętych skutkami ustawy z grudnia 2016 r. złożyła skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wskazali oni, że złożyli odwołania od decyzji obniżeniu świadczenia, ale postępowania sądowe w tych sprawa zostały zawieszone w związku z postępowaniem toczącym się przed Trybunałem Konstytucyjnym. Zarzucili oni, że doszło w ten sposób do przewlekłości postępowania niezgodnej z wynikającym z art. 6 Konwencji prawem do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, a ponadto, że tak długi czas procedowania doprowadził do faktycznego pozbawienia ich dostępu do sądu. Zdaniem skarżących w ich sprawach doszło także do naruszenia art. 13 Konwencji, gdyż nie zapewniono im dostępu do skutecznych środków prawnych umożliwiających kwestionowanie przewlekłości wynikającej z działań TK.
Opinia HFPC
W swojej opinii przyjaciela sądu Helsińska Fundacja Praw Człowieka odniosła się do kwestii związanych z praktycznym funkcjonowaniem ustawy z grudnia 2016 r. oraz do braku skutecznych środków prawnych umożliwiających kwestionowanie przewlekłości wynikającej z działań Trybunału Konstytucyjnego.
W pierwszej części opinii Fundacja przywołała główne ustalenia swojego raportu, który został opublikowany w lipcu 2021 r. Wynikało z niego, że znaczna część postępowań dotyczących odwołań od decyzji o obniżeniu emerytur i rent została zawieszona w związku ze sprawą zawisłą przed TK. Strony takich postępowań składały zażalenia na zawieszenie lub na odmowę podjęcia zawieszonego postępowania. W przypadku Sądu Apelacyjnego w Warszawie większość takich zażaleń została jednak oddalona. W zdecydowanej większości przypadków nieskuteczne okazywały się także skargi na przewlekłość postępowania. Choć ostatecznie część zawieszonych postępowań została podjęta, na co wpływ miała m.in. uchwała Sądu Najwyższego przyjmująca prokonstytucyjną wykładnię pojęcia „służba na rzecz totalitarnego państwa”, to jednak wciąż ponad 13 tysięcy postępowań w całym kraju pozostaje zawieszonych w związku z trwającym do tej pory postępowaniem przed Trybunałem Konstytucyjnym. Zdaniem Fundacji, wszystko to sprawia, że przewlekłość postępowań w sprawie odwołań od decyzji o obniżeniu świadczeń na podstawie ustawy z grudnia 2016 r. jest problemem systemowym.
W drugiej części swojej opinii HFPC odniosła się do problemu braku dostępu do skutecznych środków prawnych umożliwiających kwestionowanie przewlekłości postępowania wynikającej z działań TK. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nie jest objęte zakresem ustawy o skardze na przewlekłość. Jednocześnie, ustawa o organizacji i trybie postępowania przed TK nie przewiduje żadnych środków, które umożliwiałyby zbadanie przewlekłości przed TK i domaganie się rekompensaty z tego tytułu. W tej sytuacji nie ma żadnych środków, które umożliwiłyby kwestionowanie bezpośrednio przewlekłości przed TK. Formalnie istnieje możliwość wniesienia skargi na przewlekłe prowadzenie postępowania zawieszonego z powodu sprawy zawisłej przed Trybunałem Konstytucyjnym, jednak jest to rozwiązanie nieskuteczne. W orzecznictwie polskich sądów dominuje bowiem pogląd, że sąd rozpoznający taką skargę nie może badać zasadności samego zawieszenia postępowania – temu służy bowiem zażalenie na zawieszenie lub odmowę podjęcia zawieszonego postępowania.
