Helsińska Fundacja Praw Człowieka złożyła opinię amicus curiae w toczącym się postępowaniu w sprawie dalszego pobytu mężczyzny ze stwierdzoną schizofrenią w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym. Schizofrenię zdiagnozowano u mężczyzny jeszcze w trakcie jego pobytu w zakładzie karnym. Mimo to, sądy postanowiły o umieszczeniu go w KOZZD uznając, że choroba psychiczna nie jest przeszkodą do orzeczenia umieszczenia w ośrodku, skoro zostały spełnione wszystkie przesłanki pozytywne przewidziane w ustawie.
W swojej opinii HFPC omówiła w pierwszej kolejności wynikające z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka standardy dotyczące detencji osób z zaburzeniami psychicznymi. W tym zakresie, aby pozbawienie wolności osoby chorej psychicznie mogła zostać uznane za zgodne z prawem, musi być realizowane w odpowiednim miejscu, czyli np. szpitalu, klinice lub podobnej placówce. To, czy placówka jest odpowiednia, należy jednak oceniać z uwzględnieniem sytuacji danego pacjenta. Detencja osoby w ośrodku terapeutycznym, który nie zapewnia leczenia adekwatnego do jej potrzeb, nie będzie mogła zostać uznana za dopuszczalną na gruncie art. 5 Konwencji. Brak adekwatnego leczenia może także prowadzić do naruszenia art. 3 EKPC, który zabrania nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania. Zwłaszcza osoby cierpiące na zaburzenia psychotyczne wymagają objęcia szczególną ochroną. Z art. 3 EKPC może zatem wynikać obowiązek przetransportowania osoby chorej psychicznie pozbawionej wolności do odpowiedniej instytucji, gdzie może ona otrzymać specjalistyczną opiekę. Warunki, które prowadzą do zaostrzenia symptomów choroby, mogą naruszać art. 3 EKPC. Podobną ocenę prezentuje Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu.
HFPC podkreśla, że polskie przepisy regulujące zasady umieszczania i kontynuacji pobytu osób w KOZZD muszą być interpretowane zgodnie z omówionymi standardami międzynarodowymi. Oznacza to, że podejmując decyzję w przedmiocie dalszego stosowania detencji, sąd powinien ocenić, czy KOZZD jest placówką dostosowaną do potrzeb danej osoby. W tym zakresie HFPC wskazała, że występowanie zaburzeń psychotycznych, takich jak schizofrenia, nie jest podstawą do umieszczenia w KOZZD. Podstawą taką jest występowanie takich zaburzeń, jak niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia osobowości czy preferencji seksualnych i to właśnie na nich koncentrują się oddziaływania terapeutyczne prowadzone w Ośrodku. Leczenie osób z zaburzeniami psychotycznymi w warunkach zamkniętych może się natomiast odbywać w szpitalach psychiatrycznych, na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Na niezdolność KOZZD do zapewnienia osobom z zaburzeniami psychotycznymi adekwatnego leczenia zwracał również uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich. W literaturze pojawił się również pogląd, że osoby, u których stwierdzono występowanie zaburzeń psychotycznych, w ogóle nie powinny być umieszczane w KOZZD, nawet jeśli występują one obok zaburzeń osobowości czy zaburzeń preferencji seksualnych. Zdaniem Fundacji taka interpretacja jest uzasadnione w świetle standardów prawa międzynarodowego, przywołanych powyżej.
