Pushbacki na granicy polsko-białoruskiej są rażąco sprzeczne z prawem - tak orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.
Sprawa dotyczyła Syryjczyka, który został zatrzymany, a następnie wypchnięty na Białoruś przez Straż Graniczną w listopadzie 2021.
W ocenie sądu, postanowienie Komendanta Placówki Straży Granicznej, na podstawie którego dokonano push-backu, jest nieważne. Było wydane z rażącym naruszeniem przepisów prawa (m.in. protokół przekroczenia granicy był niepełny, nie przeprowadzono postępowania wyjaśniającego czy dowodowego, w tym nie przesłuchano mężczyzny).
Sprawa dotyczy obywatela Syrii, który w listopadzie 2021 r. został zatrzymany na odcinku granicznym ochranianym przez funkcjonariuszy Placówki Straży Granicznej w Czeremsze. W dniu zatrzymania Skarżącego został sporządzony protokół przekroczenia granicy, a następnie Komendant Placówki Straży Granicznej wydał postanowienie nakazujące cudzoziemcowi opuszczenie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i zakazał ponownego wjazdu na terytorium RP i innych państw obszaru Schengen. Postanowienie zostało wykonane w tym samym dniu.
Skarżący obywatel Syrii reprezentowany przez prawnika z HFPC wniósł o stwierdzenie nieważności postanowienia o nakazie opuszczenia terytorium RP, jednak Komendant Główny Straży Granicznej nie podzielił argumentacji pełnomocnika Skarżącego. Cudzoziemiec zaskarżył postanowienie KGSG do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.
WSA stwierdził, że postanowienie Komendanta Placówki Straży Granicznej o nakazie opuszczenia terytorium RP przez obywatela Syrii było wydane z rażącym naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, co w konsekwencji stanowiło o jego nieważności. W ocenie sądu, materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwalał na właściwe i pełne ustalenie stanu faktycznego sprawy, a w konsekwencji przyjęcie w sposób miarodajny najistotniejszych przesłanek stanowiących podstawę do wydania przez organ postanowienia. Komendant swoje stanowisko oparł wyłącznie na protokole przekroczenia przez cudzoziemca granicy RP, zaś sam protokół nie zawierał elementów wymaganych przepisami prawa.
Również samo postanowienie nakazujące opuszczenie terytorium RP nie zawierało niezbędnych elementów składowych, było wydane bez podpisu umożliwiającego identyfikację imienia i nazwiska oraz stanowiska osoby upoważnionej do wydania postanowienia, dodatkowo nie zawierało uzasadnienia. Sąd podkreślił, że organ wydał postanowienie bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania wyjaśniającego i dowodowego, m.in. skarżący nie został przesłuchany w sprawie, wobec czego organ nie ustalił powodów pobytu cudzoziemca na terytorium RP. W konsekwencji niemożliwa była ocena, czy wykonanie postanowienia o nakazie opuszczenia terytorium RP naruszy zasadę non-refoulement.
W ocenie adwokat Marii Poszytek współpracującej z Fundacją:
Argumentacja przedstawiona w uzasadnieniu wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie jest jasna i nie pozostawia wątpliwości, że wydawanie cudzoziemcom postanowień o nakazie opuszczenia terytorium RP i zakazie wjazdu bez przeprowadzenia stosownej procedury wyjaśniającej jest rażącym naruszeniem prawa. Jest to kolejny sygnał dla Straży Granicznej, aby zaprzestać nielegalnych praktyk.
Postanowienie, którego nieważność potwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, zostało wydane na podstawie znowelizowanej jesienią ubiegłego roku ustawy o cudzoziemcach. HFPC od początku krytykowała projekt nowelizacji.
Wyrok nie jest prawomocny.
Sądy orzekają: push-backi są nielegalne
To już kolejny wyrok sądu polskiego, który potwierdza, że push-backi są niezgodne z prawem polskim, europejskim i międzynarodowym. W opinii HFPC, funkcjonariuszom i funkcjonariuszkom SG grozi odpowiedzialność karna za ich wykonywanie.
W wydanych wyrokach określone zostały obowiązki ciążące na funkcjonariuszach władzy publicznej dokonujących zatrzymania osób, które przekroczyły polsko-białoruską granicę. Do tych obowiązków należy wszczęcie i należyte przeprowadzenie wobec każdej osoby określonych prawem procedur. Spełnienie tych obowiązków nie jest możliwe w przypadku odesłania cudzoziemca do linii granicy natychmiast po jego zatrzymaniu i bez dokonania rzetelnej oceny indywidualnej sytuacji danego cudzoziemca. Jak podkreślają sądy, w sytuacji zjawiska nieuregulowanej migracji konieczne jest zachowanie równowagi pomiędzy ochroną granic a przestrzeganiem podstawowych praw cudzoziemców. Nawet przekroczenie granicy w sposób nieuregulowany nie może wyłączać stosowania międzynarodowej zasady non-refoulement, która zabrania zawracania cudzoziemców do państw, w których grozi im niebezpieczeństwo.
HFPC zapewnieni pomoc prawną tym funkcjonariuszom i funkcjonariuszkom SG, których spotkają negatywne konsekwencje służbowe w związku z odmową wykonania niezgodnego z prawem rozkazu. W celu uzyskania porady lub umówienia spotkania z prawnikami Fundacji, prosimy o kontakt drogą mailową pod adresem: [email protected].
Przygotowaliśmy także pakiet materiałów informacyjnych dla Straży Granicznej: przeczytaj więcej.
Więcej informacji o opisywanej sprawie można znaleźć w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 października 2022 r., sygn. IV SA/Wa 1031/22
