Ekspertki Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka wzięły udział w specjalnej sesji Grupy Roboczej ONZ ds. Wymuszonych lub Przymusowych Zaginięć. Tematem były zaginięcia związane z kryzysem humanitarnym na pograniczu polsko-białoruskim.
Pomiędzy 6 a 10 maja 2024 r. w Warszawie odbywają się sesje Grupy Roboczej ds. Wymuszonych Zaginięć przy Radzie Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNWEGID). Grupa Robocza składa się z 10 niezależnych ekspertów. Głównym zadaniem Grupy jest badanie indywidualnych przypadków wymuszonych zaginięć oraz monitorowanie wykonywania Konwencji przez państwa-strony.
Kontrowersje związane z powołaniem zespołów poszukiwawczo ratowniczych w Straży Granicznej
Podczas sesji odbywającej się 7 maja 2024 r. Katarzyna Czarnota i Olga Wanicka, ekspertki HFPC, zapoznały przedstawicieli UNWEGID z sytuacją zaginięć migrantek i migrantów w warunkach kryzysu humanitarnego na granicy z Białorusią, wskazując jednocześnie na wątpliwości związane z powołaniem w strukturach SG zespołów poszukiwawczo-ratowniczych.
HFPC stoi na stanowisku, że zespoły poszukiwawczo-ratownicze powinny przede wszystkim chronić osoby zaginione na terytorium Polski, bez względu na status prawny i pochodzenie osoby poszukiwanej. Jednostki Straży Granicznej mają teoretycznie większą szansę na podejmowanie skutecznych poszukiwań w związku z lokalizacją i znajomością terenu. Niemniej fakt, że osoba odnaleziona przez SG może zostać zawrócona do linii granicy, czyli realnie cofnięta na terytorium Białorusi, a samo zawrócenie - zgodnie z praktyką SG - nie zostanie udokumentowane, potencjalnie rodzi ryzyko wystąpienia zjawiska tzw. wymuszonego zaginięcia.
Należy podkreślić, że obecny rząd RP nie zdecydował się na uchylenie niezgodnego z Konstytucją RP rozporządzenia poprzedniego Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, które SG błędnie uznaje za podstawę do dokonywania pushbacków. Istnieje uzasadnione ryzyko, że prowadzona przez zespół SG akcja poszukiwawczo-ratownicza zakończy się nieudokumentowanym wyrzuceniem odnalezionej osoby na Białoruś. Wówczas działalność zespołów, zamiast przeciwdziałać zaginięciom, będzie się do nich przyczyniać.
Czym są wymuszone zaginięcia?
Według Międzynarodowej konwencji ONZ w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem z 20 grudnia 2006 r., wymuszonym zaginięciem jest każda forma pozbawienia człowieka wolności, dokonana przez przedstawicieli państwa albo przez osoby działające z upoważnienia lub za zgodą państwa. Drugim elementem definicji wymuszonego zaginięcia – sformułowanej w Konwencji – jest ukrywanie przez państwo informacji o losie i miejscu pobytu tej osoby. Sprawcy wymuszonego zaginięcia mogą być ścigani na podstawie międzynarodowego prawa karnego.
W czerwcu 2013 r. Polska podpisała Międzynarodową Konwencję ONZ w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem, jednak jej nie ratyfikowała. Nie doszło do tego, mimo że Konwencja jest jednym z podstawowych instrumentów (tzw. core conventions), uznawanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych za kluczowe w dziedzinie ochrony praw człowieka. Prace nad ratyfikacją przez Polskę Konwencji są zaawansowane. Planowo przyjęcia Konwencji należy spodziewać się w drugiej połowie 2024 r.
Katarzyna Czarnota i Olga Wanicka podczas spotkania
