Helsińska Fundacja Praw Człowieka wraz z ARTICLE 19, Siecią Obywatelską Watchdog Polska i 40-stoma innymi organizacjami apelują o efektywne wdrożenie unijnej Dyrektywy anty-SLAPPowej w Polsce, aby zapobiegać nadużyciom prawnym wymierzonym w dziennikarzy, aktywistki i naukowców.
Potrzeba realnej ochrony przed SLAPP-ami
SLAPP-y - strategiczne działania prawne zmierzające do stłumienie debaty publicznej - są stosowane przeciwko osobom działającym w interesie publicznym. Celem SLAPPów nie jest wygranie postępowania; często są całkowicie lub częściowo bezzasadne. Zmierzają one do zniechęcenia przeciwnika procesowego do dalszej krytyki poprzez jego obciążenie czasowe, psychiczne i finansowe.
Polska ma dwa lata na implementację tzw. dyrektywy anty-SLAPPowej, która została przyjęta w kwietniu 2024 r. Jednak sam minimalny standard ustanowiony w dyrektywie w warunkach polskich nie będzie wystarczał, by skutecznie chronić obywateli przed nieuzasadnionymi działaniami prawnymi.
Główne postulaty
Kluczowe propozycje organizacji-sygnatariuszy apelu obejmują:
- Wprowadzenie ochrony przed SLAPPami nie tylko postępowaniach cywilnych, ale też w procedurze karnej;
- Wprowadzenie odpowiednio obszernego katalogu przesłanek wskazujących, że celem postępowania jest tłumienie debaty publicznej;
- Rozszerzenie ochrony na wszystkie postępowania krajowe - instrumenty z dyrektywy nie powinny mieć zastosowania tylko do spraw o charakterze transgranicznym;
- Wprowadzenie mechanizmu wczesnego oddalenia – tj. szybkiego odrzucania spraw SLAPP, aby chronić pozwanych przed długotrwałym i kosztownym procesem – i uwzględnienie szerszych przesłanek zastosowania tej instytucji;
- Dekryminalizacja zniesławienia i znieważania oraz rozważenie szerszych zmian w prawie karnym;
- Zakaz inicjowania postępowań o ochronę dobrego imienia przez Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego;
- Sankcje dla inicjatorów SLAPP oraz pełny zwrot kosztów procesowych dla osób niesłusznie pozwanych.
Stawką jest otwarta debata publiczna
SLAPP-y są zagrożeniem dla otwartej debaty, stanowiącej fundament społeczeństw demokratycznych. Dlatego konieczne są daleko idące zmiany prawne, które skutecznie będą przeciwdziałały tego typu działaniom.
Organizacje pozarządowe wzywają władze do szybkiego działania i współpracy w tworzeniu kompleksowych mechanizmów prawnych, które skutecznie ochronią wolność słowa oraz prawo obywateli do uczestniczenia w debacie publicznej.
Szersze rekomendacje
Helsińska Fundacja Praw Człowieka przygotowała również szersze opracowanie zalecanych zmian prawnych potrzebnych do skutecznej ochrony przed SLAPP-ami. Kierunki rekomendowanych zmian były konsultowane z przedstawicielami i przedstawicielkami środowisk sędziowskich, adwokackich, prokuratorskich, akademikami i organizacjami społecznymi.
Nasz apel i rekomendacje można pobrać poniżej.
