W 2013 roku Fundacja zaangażowała się w sprawę Grabowski przeciwko Polsce dotyczącą legalności pobytu w schronisku dla nieletnich.
Pozbawienie wolności nie ma wieku
Siedemnastolatek został zatrzymany przez policję w związku z podejrzeniem popełnienia trzech rozbojów oraz usiłowania rozboju z użyciem niebezpiecznego narzędzia. Początkowo został on umieszczony w policyjnej izbie dziecka. Następnie sąd wszczął postępowanie wyjaśniające, w celu ustalenia, czy nieletni popełnił zarzucane mu czyny. Jednocześnie sąd postanowił o umieszczeniu skarżącego na okres trzech miesięcy w schronisku dla nieletnich. Po ponad dwóch miesiącach, sąd wszczął postępowanie poprawcze. Po upływie trzech miesięcy od postanowienia o umieszczeniu w schronisku dla nieletnich pełnomocnik skarżącego wniósł o jego natychmiastowe zwolnienie. Wskazał, że w sprawie nie zapadło postanowienie o przedłużeniu stosowania środka, a tym samym, w jego ocenie, nieletni jest pozbawiony wolności bez podstawy prawnej. Sąd oddalił jednak wniosek pełnomocnika o zwolnienie skarżącego ze schroniska i poinformował go, że po wszczęciu postępowania poprawczego, sąd nie wydaje już osobnego postanowienia o przedłużeniu pobytu w schronisku dla nieletnich. .
PSP podejmuje kroki prawne
Fundacja przedstawiła przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka opinię przyjaciela sądu. W swoim stanowisku HFPC wskazała wątpliwości, które budziła ówczesna praktyka sądów rodzinnych. Fundacja podkreśliła, że krajowy ustawodawca przewiduje dalej idące gwarancje w przypadku tymczasowego aresztowania osób dorosłych, które są środkiem podobnym do umieszczenia w schronisku dla nieletnich. HFPC zwróciła również uwagę na wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich w tym zakresie oraz wątpliwości Najwyższej Izby Kontroli dotyczące efektywności systemu odpowiedzialności nieletnich.
ETPC: praktyka polskich sądów narusza Konwencję
W wyroku z czerwca 2015 r. w sprawie Grabowski przeciwko Polsce, ETPC uznał, że praktyka polskich sądów, zgodnie z którą w chwili przejścia postępowania w sprawach nieletnich w tryb postępowania rozpoznawczego dla przedłużenia pobytu nieletniego w schronisku nie jest wymagane wydanie odrębnego postanowienia, narusza Konwencję. Polska została zobowiązana do zmiany dotychczasowych regulacji.
W konsekwencji ETPC uznał, że Polska naruszyła art. 5 ust. 1 oraz 5 ust. 4 Konwencji. W ocenie Trybunału, pozbawienie skarżącego wolności w schronisku dla nieletnich wynikało z praktyki, która wiązała się z brakiem właściwych przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, nie miało to natomiast oparcia w konkretnym przepisie prawa lub orzeczeniu sądowym. Trybunał podkreślił, że przedstawione regulacje nie wypełniają kryterium „jakości prawa” oraz zasady „pewności prawa”, stanowiącej jeden z podstawowych elementów zasady rządów prawa.
Władze polskie – w celu upowszechnienia standardów wynikających z wyroku – przesłały je do sądów, a także przeprowadziły szkolenia w zakresie praw nieletnich. Ponadto, zmianie uległ regulamin urzędowania sądów powszechnych. W ocenie HFPC, takie działania są niewystarczające dla wykonania strasburskiego orzeczenia. Wyrok w sprawie Grabowski przeciwko Polsce powinien doprowadzić do wprowadzenia ustawowych gwarancji dotyczących umieszczania nieletnich w schroniskach. W związku z tym, w kwietniu 2017 r. HFPC skierowała do Senatu petycję o podjęcie prac nad zmianą zasad przedłużania pobytu w schroniskach dla nieletnich. Senatorowie przychylili się do opinii HFPC i przygotowali senacki projekt, który realizuje postulaty Fundacji i zapewnia zgodność krajowych regulacji prawnych ze strasburskimi standardami. Petycja Fundacji została poparta przez Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka oraz Naczelną Radę Adwokacką. W kwietniu 2018 r. projekt trafił do sejmu, a w maju 2018 r. skierowano go do pierwszego czytania w Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka.
Sygnatura: Grabowski p. Polsce, skarga nr 57722/12
W tym roku Program Spraw Precedensowych HFPC obchodzi 15-lecie swojego istnienia! Na przestrzeni tych 15 lat zaangażowaliśmy się w wiele spraw, których wyroki były przełomowe i podniosły standard ochrony praw człowieka w Polsce. Z okazji jubileuszu przypomnimy sprawy, które w największym stopniu przyczyniły się do zwiększenie ochrony praw człowieka w naszym kraju.
