W 2013 r. i 2015 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka skierowała do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka opinie przyjaciela sądu w sprawie dotyczącej odwołania prezesa węgierskiego Sądu Najwyższego.
Andras Baka przeciwko Węgrom
W 2012 r. A. Baka został usunięty z dotychczas zajmowanej przez siebie funkcji prezesa węgierskiego Sądu Najwyższego. Do odwołania doszło w związku ze zmianą Konstytucji, która dokonała przekształcenia Sądu Najwyższego w nowy organ władzy sądowniczej – Kurię. Przepisy wprowadzające tę nowelizację przewidywały, że z dniem wejścia w życie nowych przepisów kadencja prezesa SN wygaśnie. Jednocześnie wprowadzono przepisy regulujące wybór nowego prezesa Kurii, przewidujące m.in. wymóg pięcioletniej pracy w zawodzie sędziego na Węgrzech, co wykluczało A. Bakę z grona ubiegających się o urząd. Większość swej kariery spędził on bowiem jako sędzia w Europejskim Trybunale Praw Człowieka. W ocenie wielu komentatorów usunięcie A. Baki z funkcji prezesa SN, połączone z uniemożliwieniem mu ubiegania się o ponowny wybór na tę funkcję, było motywowane politycznie, gdyż w przeszłości wielokrotnie krytykował on reformy wymiaru sprawiedliwości przeprowadzane przez partię rządzącą.
PSP podejmuje kroki prawne. Trybunał w Strasburgu orzeka
HFPC przedłożyła opinie przyjaciela sądu zarówno w postępowaniu przed Izbą, jak i Wielką Izbą ETPC. W swoich opiniach, Fundacja przedstawiła m.in. międzynarodowe standardy soft-law dotyczące niezależności sądownictwa, w szczególności w aspekcie nieusuwalności sędziowskiej. Wskazała także na fakt, że zapewnienie stabilizacji zawodowej osobom pełniącym kierownicze funkcje w sądownictwie jest kluczowe z punktu widzenia niezależności sądownictwa, prezentując orzecznictwo wybranych sądów konstytucyjnych na świecie w zakresie ochrony prezesów sądów. Fundacja odniosła się także do możliwości odwoływania sędziów w drodze poprawek do konstytucji wskazując, że choć państwa mają prawo do dokonywania nawet daleko idących zmian ustrojowych w sądownictwie, to jednak reformy takie powinny odbywać się zgodnie z zasadami rządów prawa, co np. wymaga uchwalenia odpowiednich przepisów przejściowych.
Naruszenie prawa do sądu i wolności słowa
W wyrokach z dnia 27 maja 2014 r. oraz 23 czerwca 2016 r. Izba, a następnie, po odwołaniu wniesionym przez rząd, Wielka Izba ETPC orzekły, że w sprawie A. Baki doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 (prawo do sądu) oraz art. 10 EKPC (wolność słowa). W zakresie tego pierwszego, w obu orzeczeniach wskazano, że sprawy dotyczące stosunku służbowego sędziów, w tym odwołania ze stanowiska prezesa, co do zasady są objęte wynikającą z art. 6 ochroną zastrzeżoną dla spraw cywilnych. Jedynie wówczas, gdyby prawo krajowe wprost wyłączało drogę sądową, a do tego wyłączenie takie byłoby obiektywnie uzasadnione interesem państwa, to art. 6 nie miałby zastosowania. Trybunał uznał, że w sprawie A. Baki kryteria te nie zostały spełnione, w związku z czym pozbawienie sędziego prawa do zaskarżenia do sądu odwołania go ze stanowiska było niezgodne z Konwencją. ETPC orzekł ponadto, że doszło do naruszenia art. 10 EKPC, gdyż odwołanie A. Baki z funkcji prezesa było motywowane jego wcześniejszymi krytycznymi wypowiedziami pod adresem reform uchwalanych przez większość rządzącą. Trybunał jednoznacznie podkreślił, że choć od sędziów można wymagać pewnej powściągliwości przy korzystaniu z wolności słowa, to jednak nie można odbierać im prawa do wypowiadania się na tematy mające znaczenie z punktu widzenia interesu publicznego, w szczególności dotyczące podziału władzy i niezależności sądownictwa.
Sygnatura: Baka p. Węgrom, skarga nr 20261/12
W tym roku Program Spraw Precedensowych HFPC obchodzi 15-lecie swojego istnienia! Na przestrzeni tych 15 lat zaangażowaliśmy się w wiele spraw, których wyroki były przełomowe i podniosły standard ochrony praw człowieka w Polsce. Z okazji jubileuszu przypomnimy sprawy, które w największym stopniu przyczyniły się do zwiększenie ochrony praw człowieka w naszym kraju.
